Ba nhà học giả Nam kỳ thời Pháp thuộc

 Vương Hồng Sển

“Trương Vĩnh Ký tự Sĩ Tải, Trương Minh Ký tự Thế Tải và Huỳnh Tịnh Của tự Tịnh Trai.

Đây là ba nhà học giả trong Nam, tiểu sử nhiều nơi đã ghi rõ ràng nên không chép lại. Ông Sĩ Tải nhà ở chỗ nền nhà bà Đốc phủ Phải, đường Trần Hưng Đạo, nơi đây nay là xưởng dạy cắt may y phục Âu Tây (Trại Yên Thế). Ông Thế Tải, dòng dõi ông Trương Minh Giảng là người từng cầm binh oai trấn xứ Cao Miên, nhà ở đường Đoàn Thị Điểm, con cháu còn rân rát. Ông Tịnh Trai, người Phước Tuy (Bà Rịa), xuất thân thông ngôn chữ La Tinh, có nhờ ông Tôn Thọ Tường chỉ biểu thêm chữ Nho, tác giả bộ Đại Nam Quốc Âm Tự Vị, nay còn hữu dụng, nhà trên xóm Tân Định.

Ba ông minh triết bảo thân, gần bùn chẳng nhuốm mùi bùn, không ham “đục nước béo cò” như ai, chỉ say đạo lý và học hỏi, sống đất Tào mà lòng giữ Hán, thác không tiếng nhơ, thấy đó mà mừng thầm nước nhà những cơn ba đào sóng gió còn hiếm người xứng danh học trò cửa Khổng…một ngòi bút, một nghiên mực, sự nghiệp văn chương trường cửu của ba ông tiền bối nầy mới thật quý và thơm.”

(Trích Vương Hồng Sển, Sài Gòn Năm Xưa, tái bản lần thứ nhì, 1990).