Gan Nhiễm Mỡ Không Do Rượu

(Non Alcoholic Fatty liver disease NAFLD)

Bác sĩ Phan Giang Sang

(trích TUYỂN TẬP PHAN GIANG SANG III – Y HỌC VÀ ĐỜI SỐNG 2016)

Người lắm của nhiều tiền, tiêu xài phung phí, cho thỏa mãn bản thân. Họ ăn uống phủ phê, cao lương mỹ vị thỏa thích cái miệng, tai hại làm cho họ bị bịnh máu có mỡ (hyperlidaemia hay cao cholesterol và triglycerides). Cao mỡ trong máu dễ đưa tới bịnh tim mạch, tai biến mạch máu não, nếu không chết cũng tàn phế suốt đời.

Giờ đây có loại bịnh kỳ lạ, bịnh gan nhiễm mỡ, còn gọi là gan thoái hóa mỡ không do rượu. Ðây là bịnh do sự chuyển hóa của gan. Bịnh càng ngày càng nhiều và là nguyên nhân của bịnh gan mãn tính ở Âu Châu hiện nay. Cứ ba người lớn có một người mắc phải bịnh nầy. Phụ nữ nhiều hơn nam giới. 

Gan nhiễm mỡ là hình thức của triệu chứng chuyển hóa. Nó thường hay liên kết với phì mập, bịnh tiểu đường, lên máu, cao mỡ trong máu. Nhứt là gần đây, nó là nguy cơ của bịnh tim mạch đưa tới tử vong rất nhiều bởi gan bị xơ, vì xơ gan cũng có thể  đưa tới ung thư gan và tử vong. Cho nên phải thận trọng theo dõi, vì nó cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các Bs gia đình, Bs tim mạch, Bs nội tuyến và Bs thận.Ðể giải tỏa thắc mắc trên, xin trình bày như sau:

Thế nào là gan nhiễm mỡ?

Gan nhiễm mỡ là khi nào mỡ đóng trong gan lên tới 5% sức nặng của lá gan. Nó thường thấy ở:

1. Người phì mập do triệu chứng chuyển hóa (metabolic syndrome), loại 2 tiểu đường, cao mỡ trong máu, nhứt là loại trighycerides, gần đây nhiều người gọi là mỡ trắng, vì không dịch ra chữ Việt được.
2. Nói tới gan nhiễm mỡ, người ta hình dung ngay người nghiện rượu. Thật ra nó không hẳn như vậy. Phần nhiều người không uống rượu (NAFLD), lại mắc bịnh gan nhiễm mỡ mới kỳ lạ.
3. Nó chiếm từ 15 tới 20% số người lận. Riêng về trẻ em phì lũ có khoảng 50%. Hiện nay người ta chỉ ước lượng được tầm nguy hại của nó nhờ BMI body mass index.
4. BMI cho người khoẻ mạnh, trung bình từ 20-25
5. BMI> 25 là mập (over weight).
6. Còn >30 là mập như ông địa (obese). Ðàn ông thì gọi là phì lủ, còn đàn bà thì gọi là phì phò. Họ có vòng eo là 102 và 88. Hiện nay người ta hạ xuống 94 cho nam và 80 cho nữ.
7. MBI>35 mập quá cở. Very obese.
8. Mỡ đóng dưới da. Mỡ nhiều làm lờn insulin.

Gan nhiễm mỡ thường gây xáo trôn chức năng gan, nhứt là tăng ALT (ALamine aminoTransferase) lên nhiều hơn AST (ASpartate aminoTranserase). Còn nữa chỉ số của rượu trong máu Gamma GlutamylTrans ferase, GGT thường hay lên cao dầu bịnh nhân không có uống rượu.

Theo GS Weltman thì những người trên 80’ chết không nói chi, còn những người 40-50 mới thiệt hại cho nền kinh tế quốc gia. Theo BS David Moore thì hiện nay Úc có trên 80.000 trẻ em phì lủ với chức năng gan bị xáo trộn. Họ phải nhờ BS chuyên khoa về gan theo dõi và trị cho họ.

Làm sao biết được gan bị nhiễm mỡ? 

Bịnh nầy rất âm thầm, không hề có triệu chứng như các bịnh khác.

• Tìm coi bịnh nhân có uống rượu hay không.

• Có khi người bịnh cảm thấy khó chịu,
• Cảm thấy bụng lớn lên do đầy hơi,
• Mệt mỏi và sức khỏe kém dần.
• Cái khó khăn ở chỗ, dầu gan bị sơ mà nhiều khi chức năng gan vẫn bình thường mới lạ.

Nói đúng ra là phần nhiều bịnh mỡ trong gan được phát

 hiện nhờ siêu âm lá gan vì lý do nào đó khác hơn là gan nhiễm mỡ.

Sự khó khăn của việc chuyển hóa chất mỡ, dưới dạng Triglycerides thành loại cholesterol Very Low Density Lipo-proteins (VLDLP) mỡ xấu, ở người không uống rượu NAFLD. Triglyceride sẽ gây gia tăng sự xơ cứng mạch máu (artherosclerosis). Gan bị tổn thương và xơ hóa (cirrhosis). Nó chiếm 18% ở người phì mập. Họ dễ bị nguy hại tánh mạng do chứng đau gan.

Tại sao mắc bịnh gan nhiễm mỡ?

Gan trữ mỡ trong máu như triglycerides. Nó có thể kết hợp thành cholesterols, hay biến đổi sản xuất thành VLDL.

Gan là nơi thâu nhận hay làm sạch cholesterols và HDL. Sự cung cấp chất acid mỡ cho lá gan từ nội tạng tăng. Tế bào nội tạng mỡ (visceral adipocytes) sản xuất mỡ vào tĩnh mạch của gan (portal vein). Chính vì vậy mà gan nhiễm mỡ và trở thành xơ gan.

Mỡ cung cấp thái quá, làm tế bào gan quá tải, insulin trong gan hoạt động cũng không hữu hiệu, như lờn insulin. Chính vì vậy, việc oxy hóa mỡ trong tế bào gan cũng gia tăng. Kết quả tế bào gan chứa nhiều triglycerides nên gọi là steatosis, lên thêm một cấp nữa sẽ bị xơ (fibrosis), rồi mới đưa tới gan bị xơ steatohepatitis rồi xơ gan (cirrhosis) luôn.

Hơn nữa, mỡ trong tế bào mỡ của tạng phủ cũng gia tăng. Phần nhiều gan nhiễm mỡ do ăn uống phủ phê, không những do đồ ăn có nhiều dầu mỡ mà cũng do quá nhiều năng lượng (calories). Gan sẽ biến calories thành mỡ để dự trữ. Khi cần sẽ biến hóa nó trở lại năng lượng.

Gần đây các cuộc nghiên cứu cho thấy gan nhiễm mỡ ở bịnh nhân viêm gan A, B và C có tên steatohepatitis.

Gan nhiễm mỡ cũng có thể do thuốc men nhứt là amiodarone, anti-retroviral therapy,

Làm thế nào để định được gan nhiễm mỡ?

Thử máu không giúp để định bịnh này, vì nó chỉ cho thấy sự biến đổi chức năng của gan như ALamine aminoTransferase ALT mà thôi. Sự biến đổi đó lại tìm thấy trong nhiều bịnh khác nhứt là viêm gan các loại. Muốn xác định được chỉ có xét nghiệm bằng:

• Siêu âm, CT scan (Computer Tomography), MRI (Mangetic Resonance Imaging), Transient Elastography/ Fibroscan TE/F
• Sinh thiết, lấy mẫu gan làm tế bào bịnh học là phương pháp tốt nhứt để định bịnh.

Làm cách nào để trị xơ gan?

Hiện nay chưa có thuốc đặc chế để điều trị bịnh nầy. Hơn nữa nó lành tính. Tuy nhiên cở 5% chuyển hóa thành xơ gan và suy gan. Muốn phòng ngừa và trị bịnh nầy chỉ có cách là xuống cân, kiêng ăn và theo dõi bằng BMI và cân đo.

• Giảm calories bằng cách bớt ăn cơm, đường, dầu mỡ nhứt là thay đổi mỡ bảo hòa ra đa không bảo hòa. Tốt nhứt là dùng loại omega-3.
• Kiêng cữ rượu, bớt thuốc không cần thiết.
• Gia tăng rau cải có nhiều chất xơ trong phần ăn hằng ngày.
• Ăn nhiều trái cây, nấm rơm, hạt đậu mỗi ngày.
• Kiêng cữ uống nước ngọt bánh kẹo và rượu. Ðường sẽ được gan chuyển  hóa thành mỡ.
• Dầu sao đi nữa cũng cần có sinh tố C, D, E. Gần đây người ta nhận thấy người bị gan nhiễm mỡ hay thiếu sinh tố D3. Nên phơi nắng hay tắm nắng, uống thêm sinh tố D3.
• Theo dõi chức năng của gan mỗi sáu tháng, hay ít nhứt là mỗi năm một lần. Không được quên.
• Cần luyện tập thể thao, thể dục thường xuyên từ 20-60 phút mỗi ngày, từ 4-5 ngày một tuần
• Phải hạ cân cho bằng được, vì giảm cân là liều thuốc hay nhứt. Tuy nhiên phải cẩn thận không nên giảm nhanh quá, rất tai hại. Phải được huấn luyện viên sành nghề hướng dẫn để tránh nguy hiểm tánh mạng.
• Ðối đế lắm cần phải giải phẫu Bariatric surgry. Cách này thì chắc chắn giảm cân nhanh nhứt.

Thuốc men:

• Viatmin E and C
• Statins làm giảm cholesterol, Orlistat làm xuống kí vì nó chống lại men mỡ tuỵ tạng (lá mía) pancrea
• Metformin có thể chận không cho mỡ đóng trong gan.
• Theo GS Kennet Cuzi thì thuốc trị bịnh tiểu đường Pioglitazone, dưới tên Actos làm cho cơ thể trở nên nhạy cảm với insulin, và giúp rút mỡ ra khỏi lá gan, gan sẽ bớt nhiễm mỡ (2006).
• Muốn biết thêm nên hỏi bác sĩ gia đình trước khi dùng vì thuốc có thể gây suy tim mãn tính.

Xem thêm:

1. A/Prof David Cameron-Smith:  Fatty liver disease July/Aug 2005, Compentary Medicine
2. Prof. Martin Weltman: Liver on the edge. MO 4/5/07 p27.
3. Prof.Martin Weltman, Dr Tessa Tandiari: Non alcoholic fatty liver diseaseMO 5/10/12 p27
4. C J Bergqvist, R. Skoien, L Horsfall, A D Clouston, J l Jonsson and E E Powell: Awereness and opinion of non-alcoholic fatty liver disease by hospitals specilists. Internal Medicine Journal 2012 RACP,p247
5. Lisa Yates: Dietitian, Reducing fatty liver damage. MO 26/04/2013,p29