Bao Tử – Thực Quản Lộn Trào và ung thư thực quản

Bác sĩ Phan Giang Sang

(trích TUYỂN TẬP PHAN GIANG SANG III – Y HỌC VÀ ĐỜI SỐNG 2016)

Cứ sau một mùa lễ hội, đình đám, Giáng sinh, Tết tây hay Tết ta là số bịnh nhân về đường tiêu hóa lại gia tăng khủng khiếp. Người than ăn không tiêu, kẻ than đau bụng, ngăn ngực, buồn nôn, ợ chua mà không ói.

Có người lo ngại, chạy chữa, cũng có người khinh thường cho tại ăn nhiều dầu mỡ nó vậy, cữ kiêng rồi sẽ hết. Chính vì vậy mà lâu ngày chầy tháng nó trở nên viêm, lở loét rồi ung thư.

Mặc dầu mình có chổng cẳng lên trời, đầu đội đất đi nữa mà nuốt đồ ăn, nó cũng vào bao tử như thường. Tại vì chỗ thực quản nối liền với bao tử có cái vòng thắt để chặn không cho đồ ăn từ bao tử trào ra. Ðó là vòng thắt ở  dưới hay cuối cùng của thực quản, còn gọi vòng thắt Barret.

Tuy nhiên, khi vòng thắt hở đồ ăn thức uống cũng có thể lộn trào từ bao tử lên thực quản (gastro-oesophageal reflux disease, GORD), lâu ngày chầy tháng nó bị viêm. Hầu hết bịnh nhân ít khi đi nhờ BS khám và chữa trị kịp thời. Họ để lâu ngày, nó trở nên viêm. Hể bị viêm nó gây ‘chứng nôn ói’ (Heartburn). Khi vòng Barret viêm dễ đưa tới ung thư 10 lần nhiều hơn người thường.

Hội chứng nầy không hề do di truyền. Người lớn hay con nít, trai hay gái gì cũng có thể bị bịnh nầy cả. Trẻ sơ sinh, trẻ con mắc phải nó sẽ èo uộc, ốm gầy và chậm lớn.

Hội chứng ói nôn là gì?

Sau khi ăn xong hay về đêm mà hay ói, hay nôn ói mà không ra là do các dịch trong bao tử, vị toan, pepsin acid, bile acid từ bao tử lộn trào lên thực quản, vì áp lực từ lồng ngực do thoát vị hoành cách mô (hiatus hernia), làm một phần bao tử nằm trong lồng ngực, hay từ bụng phệ của mấy anh phì lủ, phì phò hay các bà bầu.

Tại sao bị bịnh nầy

Thông thường:

  • Bịnh nầy gây ra do chất vị toan trào lên thực quản qua vòng Barret
  •  sau khi ăn, nhứt là người già yếu và về đêm. Tại sao có triệu chứng nầy. Tại vì sức ép làm áp xuất trong bụng gia tăng, mà cũng do thực quản bị viêm, màng nhầy bị tàn phá bởi:
  • Ðồ ăn thức uống có chất acid như dấm, chanh, gia vị.
  • Đồ ăn thức uống nóng như: trà, cà phê, canh, cháo nóng, nhứt là người TQ
  • Nôn ói thường gây ra do:
  • Phì mập
  • Thoát vị hoành cách mô
  • Hội chứng vị toan thái quá  (hội chứng Zollinger-Ellison)
  • Bịnh  phổi kinh niên
  • Bịnh rối loạn thần kinh ruột (irritable bowel disease, IBD)
  • Thuốc làm đồ ăn thức uống thoát ra khỏi bao tử chậm lại: thuốc ngủ, thuốc anti cholinergic, thuốc giãn cuống phổi, thuốc ngủ Benzodiazepines, thuốc trị lên máu Nifedipine (calcium channel blocker), thuốc chống đau nhức, nữ kích thích tố.
  • Vận động viên thể thao
  • Thai nghén vì kích thích tố mà cũng vì bào thai to lớn làm áp xuất gia tăng gây ra.
  • Thuốc lá, rượu và cà phê
  • Trẻ sơ sinh dưới 9 tháng hay ói ọc vì thắt Barret chưa hoàn mỹ. Ói ọc làm chúng khó chịu nên hay khóc và không ngủ.
  • Scleroderma (xơ cứng da) làm cho khó nuốt, mắc nghẹn.

Muốn tỏ ra là đồ ăn ngon, mấy ông Tây sành điệu hay vét sạch dĩa, còn mấy anh Bảy cary nị Ấn Ðộ thì hay ợ cho kêu. Xin quý vị đừng bắt chước các phong tục tập quán nầy, coi không lịch sự, và sẽ bị chê là đồ chết thèm chết đói, thiếu giáo dục!

Lâm sàng chứng bao tử thực quản lộn trào

Khi thực quản bị viêm, bịnh nhân sẽ cảm thấy:

  • Ðau khi nuốt đồ ăn,
  • Ðau vùng ức,
  • Ðau, ói, nóng chạy từ sau xương ức chạy lên tới cổ (Chính vì vậy mà người ta hiểu lầm là bịnh đau tim). Cũng chính vì vậy mà người ta mới gọi là heartburn, không do tim.
  • Có khi có vị chua chua hay đắng đắng
  • Ói nôn có khi xuất huyết
  • Ho kinh niên do cuống phổi co thắt.
  • Xạ trị vùng lân cận, uống nhầm acid
  • Ðồ ăn có nhiều dầu mỡ
  • Thuốc lá, cà phê và rượu
  • Có khi không do nguyên nhân nào hết. Thông thường người có tuổi trung niên dễ mắc bịnh nầy.
  • Vì ăn uống không được dễ đưa tới thiếu máu, gầy ốm.

Ðịnh bịnh

Ngày nay hội chứng bao tử-thực quản lộn trào được định bịnh bằng nội soi, chớ không phải bằng uống thuốc cảng quang Barium như xưa. Nếu uống thuốc cảng Barium mà nghi ngờ cũng phải làm nội soi mới chắc. Như vậy sẽ mất công mất thì giờ. Khi thực quản bị viêm thường đưa tới:

  • Nuốt đồ ăn bị đau vì  lở loét
  • Hội chứng vòng Barret: làm hư tế bào màng nhầy biểu mô (squamous epithelium), đưa tới dị dạng (metaplastic columnar epithelium), thành lở loét rồi đưa tới ung thư.
  • Sinh thiết trong lúc làm nội soi
  • Ðo áp xuất, pH, thử Helicobacter pylori.

Ðiều trị

Việc chánh để điều trị là làm cách nào để ngăn ngừa chận không cho màng nhầy của vùng Barret bị hư hại. Muốn thế, việc đầu tiên là:

  1. Kiêng cữ:
    • Phải từ bỏ rượu chè hút xách, cà phê,
    • Nước uống có hơi, Cocoa. Coke…
    • Không ăn nhiều đồ ăn dầu mỡ, nhiều gia vị,
    • Bớt lo âu sầu muộn. Bớt thuốc an thần,
    • Tránh bị táo bón.
    • Xuống ký, không cho bị phì mập.
    • Không được nằm sấp. Tránh nịch bụng quá chật
  2. Phải tập thể thao thể dục cho xệp bụng phệ, ăn ít mà nhiều lần đã đành mà còn phải cữ ăn đêm.
  3. Nếu phương pháp nầy không hết, phải uống thuốc: Zantac, Rani-2, Proton, Somac, Nexium
  4. Nếu là thắt hẹp vòng Barret làm đồ ăn không xuống bao tử, phải nội soi nong cho nó lớn lên. Nếu cần, phải cắt vòng Barret để tránh ung thư phát triển.

Ung Thư Thực Quản

Phần nhiều ung thư thực quản tự phát từ vòng Barret. Hằng năm có chừng 0.5-2% dân số mắc phải ung thư, cho nên phải cẩn thận dò tìm, theo dõi luôn. Ung thư phần trên và giữa thực quản rất ít, phần nhiều là vùng dưới.

Hiện nay bịnh ung thư thực quản gia tăng rất nhiều. Nước Anh bị nhiều hơn các nước Âu Châu khác và Mỹ Châu.

Miền nam Trung Quốc có tới 10 lần nhiều hơn Anh vì dùng rượu mạnh và ăn cá khô hong khói, cùng quá nhiều đồ gia vị.

Ðàn ông nhiều hơn đàn bà ba lần nhứt là khi họ trên 60 tuổi.

Tế bào bịnh lý ung thư thực quản.

Ung thư thực quản do:

  • Biểu mô màng nhầy thực quản phát triển thành ung thư (Squamous carcinoma). Nó phát hiện ở phần trên và giữa, cở 10%.
  • Adenocarcinoma phát triển từ tế bào bài tiết của Barret cở 90%.

Về lâm sàng

Ung thư thực quản rất là âm thầm và trầm lặng, bởi vì nó không có triệu chứng rõ rệt.

  • Khi tế bào ung thư phân hóa sản xuất làm nghẹt ống thực quản, lúc nó sẽ gây ra khó khăn và đau đớn khi nuốt đồ ăn cứng, rồi mềm sau tới loãng như nước uống.
  • Nhưng cũng may là hiện tượng rõ rệt nhứt lại là ốm gầy, giảm ký.
  • Mệt. Ho kinh niên. Ói mửa. ói ra máu

Nguyên do của ung thư thực quản

Gần như phân nữa số người đau khổ vì chứng ói nặng phát triển thành ung thư. Có thể nói viêm vòng thắt Barret là tiền ung thư thực quản. Mà viêm vòng này lại là do:

  • vị toan lộn trào mà ra.
  • rượu và thuốc lá,
  • ăn cá khô hong khói nhiều quá.
  • đồ ăn có nhiều gia vị, thiếu sinh tố.

Ðịnh bịnh

  • Chụp XR sau khi nuốt Barium cũng phát hiện được nhưng rồi cũng phải nội soi để làm sinh thiết. Chính vì vậy ngày nay người ta chỉ dùng lối nội soi cho nó chắc chắn hơn.
  • CT scan giúp dò tìm ung thư phát tán trước khi giải phẫu.

Ðiều trị và phòng ngừa

Hiện nay có nhiều cuộc nghiên cứu để phòng ngừa bịnh ung thư thực quản bằng Aspirin của GS Janusz Jankowski, GS Robert Souhami bên Anh.

Aspirin cũng ngừa được bịnh tim mạch, nhưng vì nó gây loét bao tử nên phải dùng chung với thuốc đau bao tử hầu ngăn ngừa bất trắc.

Nên ăn uống có điều độ, chẩm rải, nhai kỹ lưỡng, nuốt chậm, không nuốt đồ cứng, thêm sinh tố C. Không ăn uống đồ quá nóng như canh, cà phê trà..

Phương pháp điều trị hiện nay là tùy theo thời kỳ (stage) mà có nên kết hợp phẫu thuật với hóa trị và xạ trị hay không?

Nếu bịnh nhân già yếu hay bịnh nặng, tạm thời đặt cái ống hay lò xo cho đồ ăn thông qua thôi.

Ước mong quý vị đừng khinh thường chứng thoát vị lộn trào GORD, mà nên đến bác sĩ gia đình để được chuyển đến bác sĩ chuyên khoa đường ruột làm nội soi, theo dõi dò tìm ung thư thực quản trước, vì chờ đợi tới thấy hạch ở cổ là bịnh đã phát tán rồi.

Xin đừng sợ hay ngại nội soi, vì ngày nay nó rất quan trọng và an toàn.