Lan man cái thời học “tiếng Pháp”

Phan Văn Thạnh

1- Nhớ đâu khoảng 1958,59 gia đình tôi dời cư từ thị trấn Dầu Tiếng (Huyện Bến Cát, tỉnh Thủ Dầu Một) về lại Saigon – (cư ngụ 262 Hòa Hảo Q10 – gần trung tâm Y khoa Medic ngày nay – nguyên gốc Nhà tang lễ Bv Hải Nam trước 75). Phải nói duyên may cuộc đời (thật khó cắt nghĩa số phận – thiên định!), tôi được vào tư thục – École Phủ Huỳnh (279 Nguyễn Tri Phương,Q10 SG) (*) – trải qua các Lớp Ba, Lớp Nhì với (Thầy Xương), Lớp Nhất (Thầy Đàm) – chương trình tiếng Việt tiểu học, có thêm phần tiếng Pháp – có lẽ tương đương Cours Moyen 1ère année, Cours Supérieur ?

Tội nghiệp cái thằng tôi (9t) dân trường làng dính mũ cao su Michelin, có chuẩn bị “tây u” gì đâu “phóc” một cái nhào vô: Lecture (tâp đọc phát âm), Vocabulaire (từ vựng), Récitation (bài học thuộc lòng), Orthographe (chánh tả)… Áp lực dồn tôi vào thế phải chấp nhận, tự thân thích nghi để tồn tại – học như vẹt! Đến nay – tôi vẫn còn nhớ láng máng dăm từ vựng bài tập “đọc-học” về cơ thể người (Le corps humain): La tête, les cheveux, L’oeil/les yeux, le nez, l’oreille, le cou, les mains, le ventre, les jambes…

2-Đồng hành cùng tiếng Pháp dưới mái trường Petrus Ký

Năm 1961 đậu vào Pétrus Ký (ra trường 1968) – chọn Sinh ngữ chính (Pháp văn), tôi tiếp tục chịu sự “xay nghiền” 7 năm trời tại ngôi trường do chính ông “Tây” sang đây khai thác-khai hóa Việt Nam, xây dựng (năm 1927), khai giảng năm học 1928-1929. Thống đốc Nam Kỳ Blanchard de la Brosse chính thức đặt tên trường là Lycée Pétrus Trương Vĩnh Ký. Suốt chiều dài lịch sử, thời thuộc Pháp nhiều đời HT người Pháp điều hành: Giai đoạn (1927-1947) quý Ông: SainteLuce, Banchelin, Paul Valencot, Andre Neveu, Le Jeanni. Giai đoạn (1947-1975) quý Thầy người Việt: Lê Văn Khiêm, Phạm Văn Còn, Nguyễn Văn Kính, Nguyễn Văn Thơ, Nguyễn Văn Trương, Phạm Văn Lược, Nguyễn Thanh Liêm, Trần Ngọc Thái (64-66 và 69-71), Trần Văn Thử, Trần Văn Nhơn, Bùi Vĩnh Lập, Nguyễn Minh Đức…          

(nguồn https://petruskyaus.net)

– Bảy năm trời từ Đệ Thất 1 (lớp 6) đến Đệ Nhất A1 (lớp 12), tôi được học qua Thầy Cô: Phạm Văn Ba,Trương Văn Ngọc, Trần Xuân Tiên, Hồ Văn Thái, Đặng Thị Thiên Chi, Phạm Xuân Ái – chương trình dựa trên tài liệu giáo khoa “Cours Le Français Élementaire I-II” ”và Serie sách “Cours de langue et de civilisation francaise” 1, 2, 3 (NXB Hachette – Paris). Mở đầu trang sách, bao giờ hình ảnh biểu trưng Tháp Eiffel và Khải hoàn môn – “De la Tour Eiffel à L’arc de Triomphe de l’Etoile” luôn đập thẳng vào mắt học sinh. Nội dung giảng dạy xoáy vào các chủ điểm ngữ pháp và từ vựng khá đơn giản và gần gũi với đời sống. Chúng tôi được theo chân gia đình Vincent dọc ngang Canada… (**)

3- Tiếng Pháp phức tạp ở Văn phạm

Tiếng Pháp và tiếng Việt Nam đều sử dụng chung theo hệ thống ký tự Latin, nên người Việt Nam rất dễ dàng tiếp thu so với các ngôn ngữ khác – dễ đánh vần hơn vì viết thế nào thì đọc thế ấy – trừ một số trường hợp ngoại lệ.

Học từ vựng buộc phải chú ý số ít/số nhiều,giống đực/ giống cái. Với Anh ngữ hay Việt ngữ, văn phạm chỉ sử dụng giới tính để chỉ người và con vật, nhưng Pháp ngữ họ sử dụng luôn cho cả “đồ vật”. Trong tiếng Việt, hầu hết mọi đồ vật ta đều dùng từ “cái” để gọi tên như: cái bàn, cái ghế,… nhưng nó không mang nghĩa quy định giới tính. Còn với tiếng Pháp, mọi việc trở nên rắc rối hơn rất nhiều với việc sắp xếp các danh từ, tính từ vào 2 cột này, thậm chí là còn có những từ ngữ lưỡng giới. Điều làm cho việc phân biệt này trở nên thảm họa nằm ở chỗ mặc dù có quy định để phân loại, nhưng trường hợp ngoại lệ vẫn len lỏi đâu đó và quy định cũng rất khó nhớ. Ví dụ: Chính phủ (le gouvernement) là giống đực, quốc gia (la nation) lại là giống cái…

– Khó khăn lớn của người học Tiếng Pháp, đó chính là văn phạm Tiếng Pháp (Grammaire). So với từ vựng thì văn phạm đóng vai trò rất quan trọng nó là thành phần kết cấu các cú pháp từ vựng tạo thành một câu trong đoạn văn, trong giao tiếp. Các bộ phận trong câu tiếng Pháp ràng buộc với nhau hết sức chặt chẽ, bạn có cố tình muốn hiểu nhầm cũng không thể. Bạn có thể biết hết các từ trong một câu tiếng Anh nhưng vẫn không thể nào hiểu ý của câu, còn tiếng Pháp thì dựa vào ngữ pháp là bạn có thể tự tìm ra ý nghĩa một câu.

Người học Tiếng Pháp thường gặp khó khăn trong việc chia động từ. Để hiểu và biết cách chia động từ thường phải hiểu rõ thì (le temps) và mode. Trong Tiếng Pháp tổng cộng có 20 thì (20 temps), phân bố trong 6 modes – chia làm 2 nhóm: mode personnel và mode inpersonnel …vô cùng rối rắm giờ cố nhớ lại tôi cũng muốn tụt não …đầu hàng !

4-Tiếng Pháp rất rạch ròi chuẩn mực.

Ví dụ cần phân biệt 2 khái niệm “cách mạng/đảo chính”mà trước 75 vẫn còn nhầm lẫn nội hàm ngữ nghĩa:

-Đảo chánh (Coup d’État – lật đổ chính quyền của nhau bằng hành động quân sự và lên nắm chính quyền (đảo chính Ngô Đình Diệm 1/11/1963 ,đảo chính Myanmar 1/2/21)

-Cách mạng (Révolution) – sự biến đổi căn bản trong quan hệ chính trị kinh tế, xã hội – dùng bạo lực lật đổ tầng lớp thống trị, xóa bỏ chế độ XH cũ lạc hậu nắm chính quyền thiết lập  XH mới tiến bộ- (CM tư sản Pháp, CM tháng 10 Nga)

Ví dụ: từ “động viên”: trước 75 hiểu theo nghĩa (1) – sau 75 xu hướng hiểu theo nghĩa (2)

1) (Mobiliser): Huy động, tập hợp nhanh gấp lực lượng để thi hành một nghĩa vụ (Động viên quân sự – Nha động viên – Sắc lệnh Tổng động viên).

2) (Encouragement): Cổ vũ tạo ra và làm tăng thêm lòng hăng hái, tinh thần tích cực, can đảm của con người để hoàn thành tốt công việc.

5-Tiếng Pháp góp phần làm giàu tiếng Việt.

Việt Nam từng là thuộc địa của Pháp nên tiếng Pháp có điều kiện du nhập vào Việt Nam. Trong quá trình giao lưu văn hóa và ngôn ngữ đó người Việt đã vay mượn nhiều từ gốc Pháp để chỉ những khái niệm mà thường thì trong tiếng Việt không có. Phần lớn các từ đó đã bị thay đổi cả về cách đọc lẫn chữ viết để phù hợp với đặc trưng của tiếng Việt, vốn là ngôn ngữ không biến hình.

Hiện có rất nhiều từ tiếng Việt đang được sử dụng có nguồn gốc từ tiếng Pháp và nhiều người cảm thấy có sự gần gũi giữa hai ngôn ngữ mà khi nói có thể hiểu ngay được nghĩa của chúng: Complet (com-lê), mètre (mét), ciment (xi-măng), câble (cáp), caoutchouc (cao su), villa ( vi-la), balcon (ban công), auto (ô tô), ballot (balô), café (cà phê), xe bus (buýt), savon (xà phòng, xà bông), vaccin (vắc xin) v.v…

Lịch sử chứng minh chủ quyền dân tộc là thiêng liêng nhưng giả định không có sự cọ xát “ông Tây thực dân”, tiếng Việt của mình chắc ít nhiều cũng thiệt thòi! Điều này khiến chúng ta nhìn ra giá trị sự khôn ngoan tinh tế trong tinh thần Việt – Chúng ta chẳng những không để mất mà còn biết làm giàu – “quốc hữu hóa” đối phương !

Kết lại:

– Vuốt ve kỉ niệm, hoài nhớ xa xưa, tôi không nén được cảm giác rất hạnh phúc những ngày “quần thảo” với Petrus Ký – Vô cùng  trân quý, tri ân thầy cô dạy ngoại ngữ – đã góp phần  mở mang biên cương tâm hồn cho thế hệ trẻ.

Biết thêm Pháp, Anh – chí ít tự hào  được đứng hai chân trên quả đất !

Bây giờ về dưới hoàng hôn

Còn nghe con chữ bềnh bồng trong mơ!..

Phan Văn Thạnh

(Saigon, 4/7/2021)

(*) École Phủ Huỳnh –(sau 75 Cơ sở trường ĐH Tài chính kế toán TP HCM 1976)

(**) Tiếng “Pháp Canada” là một trong hai ngôn ngữ chính thức của Canada, cùng với tiếng Anh. Tổng số người Canada nói tiếng Pháp là khoảng 7,2 triệu người (chiếm 20,6% dân số; tính đến năm 2016). Hơn 90% người Canada nói tiếng Pháp sống ở các tỉnh Québec, Ontario và New Brunswick (Acadia).