Lá Sầu Riêng

Lâm Thụy Phong

Trên đài truyền hình Việt Nam, băng tầng số 9, khoảng gần cuối thập niên 60, ban thoại kịch Kim Cương trình chiếu vở tuồng mang tên ” Lá Sầu Riêng “. Với các tên tuổi ” nổi cộm ” gồm Kim Cương, Ngọc Đức, bà Bảy Nam, Túy Hồng. Phần trang phục do nhà may ” Thiết Lập ” phụ trách ( nhà may thời thượng mô đen, mô đần của các bà, các cô “Saigon điệu quá, Saigon ơi ” lúc đó) .

Cường  độ chiến tranh tăng cao. Việt Nam chìm trong chão lửa. Súng đạn tàn bạo đốt cháy mọi nơi thật vô tình và tàn nhẫn. Đêm đêm tôi học khuya, nhìn về hướng Đức Hòa, Đức Huệ, Long An là những cánh dù hỏa châu lơ lửng, đong đưa trong gió trên cao. Những chiếc trực thăng võ trang Cobra, UH1 đang rải từng dây đạn lửa,  đỏ tươi màu máu, đường đạn cong tròn uốn éo như con rắn bò. Trời đen,  không nhiều sao, phản chiếu ánh hỏa châu đẹp thê lương in trên cụm mây trắng ửng vàng.

Vở kịch ” Lá Rầu Riêng ” đã ghi vào lòng tôi những cảm xúc mạnh mẽ, qua cách diễn xuất rất thiệt và lời đối đáp đậm chất miền Tây sông nước, đặc biệt là Cai Lậy, Cái Bè là những nơi đã dạy tôi rất nhiều về cây trái, đất đai trồng trọt hôm nay.

Tôi về Cai Lậy như một cái duyên bởi hương thơm nhẹ nhàng cây bông lài mà bà Ngoại của tôi đã trồng hai bên bệ cửa lan can căn nhà ở Phú  Thọ -Trường Đua. Cai Lậy, được vinh danh thủ phủ sầu riêng, người ta gọi lài là bông dành dành. Tôi nhớ hai cây bông lài của ngoại tôi trồng năm xưa, tôi có thiện cảm với dành dành bình dị, mộc mạc dễ trồng ở Cai Lậy, dù chưa một lần ghé đến.

Mà nghĩ cũng lạ, từ xưa tôi không có chút đam mê gì về môn thực vật, nếu không muốn nói là không ưa cây lá cành, bẻ bông bắt bướm. Năm lớp 11, học vạn vật cây cỏ với cô Nhung, cả hai kỳ lục cá nguyệt chỉ vừa đủ để cô phê “cần cố gắng “.

Đến khi phi lạc qua Tây, lại đụng nhầm cây bự hơn, cổ thụ “bành ki tổ chảng “, “to đùng “. Tôi bật ngữa, nuốt không vô mà nhả cũng không ra. Thôi thì phóng lao phải bay theo lao, lỡ cỡi lưng ngựa phải ráng nắm cái đuôi may ra còn được cái đùi và bộ đồ lòng.

Nơi đây nhắc lại để tưởng niệm một Ông Thầy ( viết hoa) đã dạy  môn học mà cho tới hôm nay, vẫn còn ớn như ăn cơm nguội chan nước lạnh : Botanique , Biologie Vegetale -Matiere Medicale :GS Laubie.

Ông GS Laubie là một vị Thầy tận tụy, tuy nhiên có lẽ do môn học quá “xum xuê hoa lá cành ” khó thu hút học trò, nên chúng tôi thường bỏ giờ cours của Ông để đi uống cà phê trong quán Platinium, bên kia Place de La Victoire , đối diện với trường nha, dược, đại học Bordeaux (trường y đã bán mặt bằng chuyển về kế bên nhà thương Pellegrin).

Môn học từ chương, đầy chi tiết rườm rà cần nhiều trí nhớ để ghi vô não, lại thêm tiếng La Tinh xa lạ, và chưa hết, các công thức hóa học, sinh hóa hết sức rắc rối. Chu trình Krebs là một trong những “lòng vòng, quanh co, khúc mắc diệp lục tố cực kì chua cay ” đó.

Sau kỳ thi tuyển, chúng tôi còn lại đúng 156 sinh viên trong niên khóa. Con số này được ban hành từ bộ Quốc Gia Giáo Dục Pháp,  theo ” numerus clausus “.

Chương trình học khá nặng, một rào cản không phải nhỏ là điểm ” sortie laterale “. Nghĩa là trong kỳ thi, nếu một môn thi có điểm dưới 6/20 sẽ xem như bị loại. Chính vì lý do đó, chúng tôi rất ngán và e dè ngòi bút chấm điểm của Ông Laubie.

Từ giã vườn nho vang danh của miền Tây Nam nước Pháp trở về Cai Lậy, Cái Bè bằng xe đò H. D . Bến xe đặt tại đường Nguyễn Duy Dương, quận 10. Dịch vụ đưa đón chu đáo, đường đi chắc chắn đến.

Do thói quen, tôi thường đáp an toàn xuống Cái Bè ( homestay TH )và từ đó bung đi ” kinh lý “, thăm dân cho biết sự tình khắp Tiền Giang. Những giây phút không bao giờ quên với bao ân cần, tình nghĩa nơi hoa đồng cỏ nội của bông Dành Dành.

Xin ghi lại nơi đây những “cái biết ” sơ đẳng, đồng ấu giáo khoa thư về sầu riêng của tôi như quà vui chung gởi người bên đó, đất cồn Ngũ Hiệp.

Sai sót không thể không có, trái sầu riêng chỉ vừa chín tới, cầm cán dao gõ nghe chắc nịch, nhưng chắc gì đủ ” chất lượng ” để cân bán kiểu ” bao cơm “?

Sầu riêng có tên khoa học là Durio Zibethinus, thuộc họ Malvacees. Nguồn gốc vùng Đông Nam Á: Nam Dương, Phi Luật Tân có thể là nơi xuất phát đầu tiên, sau đó, đến các nước láng giềng trong vùng.

Sầu riêng đòi hỏi điều kiện và kỷ năng trồng trọt tương đối khó khăn: chuộng đất phù sa màu mỡ của vùng sông nước, không thích ứng với đất phèn, ngập mặn, pH ( potentiel d’hydrogene ) từ 7 đến 7.5 là lý tưởng. Theo kinh nghiệm của nhà vườn cho biết, đất cần phải nhẹ không quá ” sốp”.

Lá sầu riêng khi cây còn nhỏ, tùy theo loại, có màu đồng hay xanh thật tươi, lông mịn. Thuộc dạng lá đơn, mọc so le, dầy.

Nhà vườn cần quan sát đầu lá để biết được độ mất nước, tưới cho cây đúng lúc.

Sầu riêng du nhập vào Việt Nam lúc nào không thấy tài liệu sách vở ghi lại. Phải chăng theo va li của nhà bác ngữ Petrus Trương Vĩnh Ký được miễn thị thực visa mà ” tuồn” vô nước ta. Trong một thời gian dài, cây sầu riêng theo tiến trình phát triển ( Jean Baptiste Lamark / Le Transformisme ; Charles Darwin / Evolution , selection Naturelle ) đã đột biến và cho ra nhiều loại khác nhau,  xin kể :

-Sầu riêng Ri 6, gốc Vĩnh Long, do ông sáu Ri ” Eureka ” la lớn và hốt bạc.
-Sẩu riêng Sáu Hữu, Cai Lậy.
-Sầu riêng ” chuồng bò ” của ông Bốn Tây, Ngũ Hiệp, Cai Lậy.
-Sầu riêng Tám Son , cũng ở bên cồn trên chở ghe khẳm về, không đủ bán.

Các nơi khác có trồng sau này như Đắk Lắk, Bình Dương, Đồng Tháp hay nhập từ Thái Lan ( mon thon ) . “Anh Ba ” nhập cuộc trồng rất bài bản ở đảo Hải Nam, có ghi trong bản đồ kèm theo đường lưỡi bò, nhưng do thổ nhưỡng và khí hậu không thích hợp, vì gió nên sập giàn, chuyển qua bắt võng trồng ở bên kia Trường Sơn Tây.

Tùy theo thổ nhưỡng, khí hậu, sầu riêng đơm bông theo thời khóa biểu khác nhau. Miền Tây vào tầm tháng Chạp, Giêng; các nơi khác khoảng từ tháng 3,  tháng 5. Dak -Lak, Lâm Đồng cho bông trễ nhứt, tháng 7, 8. Thời gian đơm bông nhà vườn cần phải tỉa bông, và sau đó thụ phấn để thu hoạch với công suất nhiều nhứt: trái tròn, nhiều hộc là tiêu đề cho thứ hạng, đẳng cấp và giá bán ra vựa.

Về mặt dinh dưỡng, trái sầu riêng có nhiều bỗ ích đối với sức khỏe: Mg (an thần não bộ ), k( tim mạch ), sắt (máu ), kẽm ( hệ miễn dịch ), chất sơ góp phần tiêu hóa thức ăn, chống oxy hóa, lão hóa tế bào, ngừa chống ung thư, vitamine B6 ( máu, sản xuất hormones ) chống mệt mõi,  stress vv và vv .

Tuy nhiên, mặt trái của tấm huy chương là sầu riêng rất nặng mùi gây khó chịu cho không ít người chung quanh, do có chứa chất ethionine tạo ra phân tử ethanediol dễ bay hơi, có mùi lưu huỳnh.

Ngoài ra, khi ăn sầu riêng nhiều quá có thể gây ra ngộ độc chết người do sầu riêng tác động triệt tiêu trên Enzyme ALDH ( Aldehyde deshydrogenase )trong gan, cần thiết để hóa giải các chất tiêu thụ quá dư thừa, thí dụ như không nên uống nhiều rượu và ăn nhiều sầu riêng để trở thành sầu chung, tiễn bạn lên bàn! 

Chuyện trồng sầu riêng còn dài dài. Uống nước nhớ nguồn, ăn trái nhớ kẻ trồng cây. Hôm qua, Long Trung /Cai Lậy đổ giọt mưa đầu tiên sau mấy tháng khô hạn. Làm sao quên được những ngày mưa đến, nắng đi ở Tiền Giang, ướt lá sầu riêng?

Lâm Thụy Phong
Cecilia 6/5/2024