Hồ Điệp, cánh bướm lạc vườn xuân

Vưu Văn Tâm

Hồ Điệp xuất thân trong gia đình nghệ sĩ, khuê danh Nguyễn Thị Tý, tự Nhu, sinh năm 1930 ở Sơn-Tây và có chung ông ngoại với ca sĩ Thái Hằng, Thái Thanh. Ca sĩ Thái Hằng nhớ về cô em gái Hồ Điệp như sau: “Khi còn nhỏ Hồ Ðiệp là một cô bé rất xinh đẹp. Hồ Ðiệp lớn lên ở quê ngoại, còn Thái Hằng theo bố mẹ ra Hà-Nội sinh sống. Mỗi lần Thái Hằng về quê, Hồ Ðiệp chạy thật nhanh từ cổng nhà lên đến tận bờ đê đón các anh các chị với quà Hà-Nội. Hồ Ðiệp có giọng cười trong trẻo như một dòng suối tinh khiết cũng như đôi mắt rất đẹp nhưng ngày đó chưa u ẩn và chưa mang nỗi buồn viễn xứ. Hồ Ðiệp hay mặc quần satin tuyết nhung, áo phin trắng nõn, gấu và cổ tay có thêu rua. Khi đi hát, Điệp đeo thêm kiềng vàng, mặc áo nhung đen tuyền, không thêu, không vẽ và choàng tấm khăn san mỏng, chân mang hài cong. Hồ Điệp trang điểm rất ít, tóc bới cao hay quấn khăn vành dây, cử chỉ khiêm cung, nhỏ nhẹ mang vẻ đẹp cổ kính của một thục nữ cõi Bắc Hà”.

HỒ ĐIỆP, CÁNH BƯỚM LẠC VƯỜN XUÂN

Được sinh trưởng trong gia đình có truyền thống nghệ thuật (hát chầu văn và ả đào) và với chất giọng thiên phú, Hồ Điệp đã bộc lộ khả năng ca hát từ rất sớm. Hiệp định Genève được ký kết năm 1954 chia đôi đất nước đã khiến cho hàng triệu người ngoài giới tuyến bỏ xứ, lìa quê và lên tàu đi lánh nạn. Trong hoàn cảnh đó, Hồ Điệp cùng gia đình xuống tàu ngược Bắc, xuôi Nam để tìm tự do nơi miền đất mới.

Bên cạnh sự ổn định dần dần trong cuộc sống mới thì đời sống tinh thần cũng được ít nhiều quan tâm. Những chương trình chèo cổ, kịch thơ, ngâm thơ của đài truyền hình hay trên các làn sóng điện đã giữ một vai trò quan trọng, giúp người mới đến nguôi ngoai nỗi nhớ quê nhà bên kia bờ vĩ tuyến và dựng xây cuộc đời trên quê hương mới.

Chương trình “Thi văn Tao Đàn” của thi sĩ Đinh Hùng được thành lập năm 1955 nhằm giới thiệu những thi phẩm xa xưa cũng như cận đại với những giọng ngâm đến từ đất Bắc như Hoàng Thư, Nguyễn Thanh, Thái Hằng, Giáng Hương, v.v.. Dịp này, thi sĩ Đinh Hùng cũng giới thiệu với khán thính giả bốn phương một chất giọng đặc sắc mang âm hưởng ca trù và khai sinh với công chúng một tên tuổi mới mẻ: Hồ Điệp, cánh bướm tươi mới chấp cánh bay vào vườn thơ nghệ thuật muôn màu.

Sở hữu chất giọng ngâm thơ ngọt ngào và ấm áp, Hồ Điệp thường pha điệu lẩy Kiều, Sa Mạc hay Bồng Mạc mỗi khi ca ngâm khiến cho những áng thơ xưa cũng như nay thêm phần sống động và truyền cảm. Hồ Điệp cũng thổi vào hồn thơ những cảm xúc riêng tư và nét sáng tạo trong từng cung bậc thấp cao. Không chỉ ngâm nga ở miền Nam tự do, giọng oanh vàng đó được mang đến tận xứ người để quảng bá nền văn học nghệ thuật nước nhà cũng như an ủi, vỗ về kiều bào đang cư ngụ nơi đất khách. Cách ngâm thơ và luyến láy của Hồ Điệp ảnh hưởng đến nhiều nghệ sĩ ở thế hệ đi sau như Huyền Trân, Quỳnh Như, ca sĩ Hoàng Oanh – con chim vàng đất Mỹ-Tho cũng như nghệ sĩ cải lương Thanh Hải được khán giả yêu chuộng và báo giới ca ngợi là “vua Tao Đàn” một thuở.

Hai mươi năm nức tiếng với giọng ngâm quyến rũ và điêu luyện, Hồ Điệp đã không phụ lòng yêu thương của khán thính giả gần xa. Nhưng cuộc đời không mãi êm xuôi như những vần thơ, vận nước đảo điên gây ra nhiều hệ lụy. Con chim oanh phải ngưng tiếng hót và chịu đựng nhiều giông bão trong cuộc đời. Năm 1987, Hồ Điệp vượt biên bằng đường bộ qua ngả Campuchia. Ngày tháng trôi đi nhưng tin tức của nhóm gồm mười một người ra đi năm đó vẫn biền biệt ở phương trời xa. Đường đi không đến, Hồ Điệp đã gửi lại xác thân nơi xứ lạ và hồn phách còn bơ vơ, lạc loài nơi đầu ghềnh, cuối bãi ..

“Trời cuối thu rồi em ở đâu

Nằm trong đất lạnh chắc em sầu

Thu ơi đánh thức hồn ma dậy

Ta muốn vào thăm nấm mộ sâu”

(“Gửi người dưới mộ”, Đinh Hùng)

Mấy mươi năm dâu biển trôi nhanh, tao nhân mặc khách chỉ còn vấn vương, lưu luyến giọng ngâm của Hồ Điệp qua vài cuốn băng ghi âm hiếm hoi được lưu giữ từ hơn nửa thế kỷ trước. Chất lượng âm thanh dẫu đã phai phôi theo ngày tháng nhưng cảm xúc của biết bao tri âm, mộ điệu với người nghệ sĩ đã đi xa bao giờ cũng đong đầy. Giọng ngâm Hồ Điệp một thời điểm tô cho vườn thơ nghệ thuật muôn sắc và mãi là đóa hoa rực rỡ nhất trong vườn hoa thi ca Việt-Nam thuở còn thanh bình và thịnh trị.

TV, 28.08.2023