Yêu sao tên đất quê mình!

Đoàn Xuân Thu

Tui không biết độ sau nầy môn Sử Ký, Địa Lý, đám nhỏ học trò nó chán hơn cơm nếp nát. Môn phụ không có thi cữ gì hay chăng?

Hỏng học là dốt nên mới có cái chuyện: Cô giáo dạy Sử hỏi: “Ai ăn cắp nỏ thần của An Dương Vương?” Cả lớp im lặng như tờ! Cô bèn chỉ đại một học sinh: “Em biết ai ăn cắp nỏ thần của An Dương Vương không?” Em học sinh sợ quá, mếu máo: “Dạ không phải em!”

Vừa lúc đó thầy hiệu trưởng đi ngang. Cô giáo phân bua: “Thầy xem, học trò bây giờ tệ quá. Em hỏi ai ăn cắp nỏ thần của An Dương Vương mà không đứa nào biết.”

“Thôi cô nói anh Vương làm bản tường trình rồi tui nói ban giám hiệu xuất quĩ đền cho. Đừng làm rùm beng! Trường mình mang tiếng chết!”

(Trời đất ơi! An Dương Vương tên là Thục Phán, vua nước Âu Lạc, từng đóng đô tại Phong Khê, nay là vùng Cổ Loa, huyện Đông Anh, Hà Nội.

Năm 218 trước công nguyên, Đồ Thư là tướng của Tần Thủy Hoàng xâm lăng nước ta và Thục Phán đã khiến Đồ Thư bỏ mạng giữa sa tràng.

Mãi sau, vì cái vụ nỏ thần, gián điệp tình ta “Trọng Thủy Mỵ Châu’ mà mất nước!)

Chớ hồi tui còn đi học làm gì có chuyện đó. Học Sử Địa trong lớp chưa đủ, còn kiếm mua sách của ông bà GS Tăng Xuân An để đọc. Ngoài những bài học Địa Lý chính khóa, khoái nhứt là còn có những bài đọc thêm cho đám học trò nó thỏa cái chí tò mò ngao du sơn thủy.

Còn về địa phương chí thì tìm đọc sách của nhà biên khảo Huỳnh Minh. Nhưng đã điếu nhứt là đọc các ông Vương Hồng Sển, Sơn Nam và Bình Nguyên Lộc…

Vì nếu không đọc Sơn Nam, đọc ‘Mùa Len Trâu’ trong tuyển tạp ‘Hương Rừng Cà Mau’ thì làm sao biết xứ mình có cái tên rất lạ lùng là: ‘Cà Bây Ngọp!’

“Cà Bây Ngọp nghĩa là trâu chết. Hồi đó nghe nói trâu“len” tới đây thất bại, phong thổ ẩm thấp, trâu chết nhiều quá. Họ đặt tên kỷ niệm luôn…

Bởi vậy dân tình bệnh hoạn, thưa thớt, làng này chưa cất nổi cái trường học…”

“Len” trong tiếng Khmer có nghĩa là đi tự do, “len trâu” có nghĩa là cho trâu đi tự do. Ở đây nước lụt, nước lụt từ 1m đến 4m. Người ta ở nơi lụt, người ta không có chỗ ở là phải, và trâu cũng không có chỗ ở. Cho nên nó phải đi đến những vùng đất cao để có cỏ cho nó ăn. Ở nhà tối nó ngủ không được, ngủ với nước sao mà ngủ được, và trưa thì làm sao cho nó ăn, cỏ đâu ra mà cho nó ăn. Người nuôi trâu, chủ nhà có trâu, phải đưa trâu đến vùng đất cao. Làm sao người làm ruộng nuôi trâu? Muốn nuôi trâu thì phải lùa trâu đi.

Ngày thường trời nắng, nuôi trâu trong chuồng. Đến ngày trời mưa thì phải lùa trâu đi. Vì vậy cho nên phải đem trâu đi chỗ khác. Đưa trâu đến vùng bảy Núi. Nhưng nó xa nhà mình đến 30 – 40 km, xa quá sao mà đưa đi. Vì vậy, mình phải đưa nó đi lòng vòng, ăn hết cỏ chỗ này, nước lên, thì đưa trâu sang chỗ khác. Có khi đến ba bốn tháng mới đưa trâu về. Trâu dẫn đi phải có người giữ. Trâu không dẫn đi thì phải mướn người ta giữ. Người nghèo mướn ai bây giờ? Vậy thì để con cái đi giữ nó. Ngày trước trẻ con đi theo con trâu, áo quần không có, mùng mền không có, gạo cơm thiếu, đó là cả một chuyện khó khăn. Vì vậy đối với chúng tôi dân miệt dưới, tôi là dân miệt dưới, đó là một bài học cho thanh niên trở thành người lớn!”

Mãi hơn nửa thế kỷ sau mới có một ông Việt Nam từ hải ngoại về làm cái phim cùng tên. Dĩ nhiên là ông Sơn Nam khoái chí tử; vì vừa có tiền vừa có tiếng.

“Tôi rất hãnh diện, vì tác phẩm tôi viết đã gần 50 năm rồi, nhiều anh em tính làm phim, nhưng nghĩ làm hổng nổi. Thời buổi này đâu còn trâu, máy cày hết rồi, thành ra tôi để đó coi, chờ xem. May mà có anh Nguyễn Võ Nghiêm Minh, ổng làm sao mà ổng có tiền ổng mướn trâu, thiên hạ sợ quá. Chứ làm sao thằng cha này có tiền mướn ba bốn trăm con trâu để đóng phim, dân làm phim Sài Gòn ngán Nguyễn Võ Nghiêm Minh, tưởng cha này là tỷ phú Việt kiều Mỹ hay gì đó.

Tôi hãnh diện, được thấy cái phim này, đối với đồng bào ở đồng bằng sông Cửu Long, tôi đã trả được một món nợ tinh thần. Tôi là một đứa con có hiếu với dân ở dưới. Tôi hy vọng các anh có phương tiện, phải làm sao chiếu ở dưới cho nhiều, và băng video in ra bán rẻ cho dân ở dưới coi…”

 ***

Thú thiệt là già rồi, chân mỏi gối vùng, tui không còn thích đi đó đi đây nữa. Dù ở Úc nầy đây, từ tiểu bang nầy qua tiểu bang nọ, dẫu cách nhau cả ngàn cây số là chuyện nhỏ. Cứ leo lên máy bay ngồi chưa kịp nóng đít là tuột xuống.

Mấy thằng bạn học cũ Petrus Ký ở Sydney cứ hú: “Ê lên đây nhậu rồi nói dóc chơi cha nội”. Tui cứ tìm cách thối thác: “Con vợ tao hỏng cho đi; vì sợ bị mấy em ‘đèm đẹp’ ở Sydney bắt mất anh yêu của em!”

Nghe tui ‘phịa’ như vậy; tụi nó xúm lại chửi rủa tưng bừng, quy chụp tui là: “Thằng nói láo còn hơn cả Donald Trump!”

Chớ cách đây nửa thế kỷ lúc mới đậu Tú tài hai, còn trẻ còn khỏe, chân cứng đá mềm, chỗ nào nghe hú một tiếng, có ăn có nhậu, có tù ti tú tí; dù nó xa mút chỉ, khỉ ho cò gáy, tui cũng bò tới hè.

Hỏng phải một chỗ mà nhiều chỗ; nên tui mới biết Gò Công là đất Gò có con Công về ngủ (Xin đừng nói lái). Hay Sa Đéc do tiếng Khmer ‘Phsa ădek’ (có nghĩa là chợ nổi)

***

Nhớ mùa bãi trường năm 1970, đi theo thằng bạn xuống Trà Nóc để thăm người dì ruột của nó, sát bên chân cầu Trà Nóc.

Trà Nóc! Sao có cái tên nầy? Hỏi em xinh đẹp, học tới lớp Đệ tứ trường Trung học Đoàn Thị Điểm Cần Thơ nhưng em lại bí lù.

“Để em hỏi mấy đứa bạn học của em xem coi có đứa nào sanh đẻ tại đây may ra nó biết. Vì Tía em rày đây mai đó, thì cách chi mà em biết hè!”

“Phải chi anh hỏi câu dễ dễ như:  “Em có muốn… he he… mắc cỡ quá hè!”Thì em biết ngay câu trả lời liền! Câu đó là ‘không’ vì em còn nhỏ lắm anh ơi. Chờ em ba năm nữa nhe!”

Tui chờ được…nhưng ngược lại, em hỏng chờ tui… Và ta xa nhau từ độ ấy.

Thôi hỏi hổng ai biết thì tự mình tìm hiểu vậy. Lục Tỉnh Nam Kỳ mình có rất nhiều tên đất gốc Khmer, bắt đầu bằng chữ Trà lắm.

Như Trà Vinh, Préah Trapeng, là ‘Tượng Phật ở trong ao!’ Trà Cú là ‘Rạch kinh con sâu’. Trà Cuông là ‘Rau muống’

Ngoài ra Trà còn do chữ ‘Tà’ nghĩa là ‘ông’ chuyển qua. Nên Trà Lọt là “ông Lọt”. Trà Canh nghĩa là ‘ông Canh’…

Như vậy Trà Nóc là con kinh có nhiều cá Nóc hay là nơi có ông tên là Nóc? Hổng biết luôn! Nhưng tui biết chắc là nghệ sĩ có nghệ danh là Cô Ba Trà Vinh thì ở đất Trà Vinh. Và Út Trà Ôn, vua vọng cổ, thì ở đất Trà Ôn.

***

Nằm gác tay lên trán, nghĩ tới nghĩ lui…rồi dào dạt yêu sao tên đất quê mình! Quá nể  ông cha mình từ hồi năm nẩm, cơm đùm cơm gói, đi bộ hoặc theo ghe bầu từ ngoài Trung vô Nam khai khẩn biết bao nhiêu là ruộng đất!

(Chồng cày vợ cấy con trâu đi bừa. Việc nặng là chồng làm việc nhẹ là chổng mông lên trời để cấy mạ là do bà vợ làm. Thế mới có câu “Cô kia công nợ gì không? Mà sao cô lại chổng mông lên trời?”)

Đàn ông Việt Nam mình xưa nay bao giờ cũng kính trọng vợ mình như tui bây giờ đó thôi. “Dẫu không sinh đẻ ra ta. Nhưng công nuôi dưỡng thiệt là lớn lao!”

Chính vì vậy, tên đất, vùng mới khẩn hoang lập ấp, quy ông, quý anh luôn  dành ưu tiên cho quý bà, quý cô trước…

Quý ông luôn luôn ‘ẳm hộ’ quý bà! Quý anh luôn luôn ‘ẳm hộ’ quý em! Để đáp lại tấm thanh tình đó,  người vợ yêu chồng như tình Mẹ bao la như biển Thái Bình dạt dào.

Nên đứa nào dám cả gan đụng tới cọng lông chưn của anh yêu là phải chết!

Lịch sử ghi rõ, năm 40 sau công nguyên, Thái thú Tô Định là thằng ngu hết biết khi giết Thi Sách. Chồng bị giết nên bà Trưng Trắc nổi giận, vùng lên khởi nghĩa, rượt Tô Định chạy tóe khói về Tàu.

Bài học rút ra là xài xể anh yêu là độc quyền của em. Không đứa nào khác được cái quyền nầy; kể cả con bồ nhí của ảnh.

‘Cảm ơn em đã yêu anh!’ Đền đáp lại không phải chỉ bằng mồm mà bằng hành động, dùng tên em để đặt cho vùng đất mới!

Đi theo cái lộ Đông Dương hồi xưa, Quốc lộ 4 thì thấy biết bao tên đất, tên làng bắt đầu bằng Cái (có nghĩa là ‘của’ con gái) như Cái Bè, Cái Bé, Cái Côn, Cái Hươu, Cái Nai, Cái Vồn, Cái Mơn ( tên nghe thiệt quá xá là đã)… rồi Cái Răng, Cái Sắn, Cái Nước, Cái Thia, Cái Vừng…

Rồi từ cái hình tượng của người phụ nữ… ‘đồi núi chập chùng’… mới có: Gò Găng, Gò Quao, Gò Tre, Gò Xoài… Gò Công …rồi Gò Bầu! Nhiều Gò thì thành Giồng như Giồng Tháp, Giồng Cát,  Giồng Tượng, Giồng Xe…

Nhưng tượng hình hơn cả, đã hết biết, là ‘Xẻo’ (nơi có nước chảy ra) như: Xẻo Bần, Xẻo Lá, Xẻo Nước, Xẻo Rô…

Nơi chảy ra thì đọng thành Vũng nên mình mới có Vũng Rô, Vũng Liêm và Vũng Thơm…(thơm thiệt!)

Còn nước đã đọng vũng lại tối hù thì mấy ông đặt tên là” ‘Hốc’…Như Hốc Môn, Hốc Đùn… cuối cùng là Hốc Bà Tó!

Mấy anh mình tự nguyện để em yêu xí phần gần hết, chỉ chừa cho mình chút đỉnh ‘Hòn’… như:  Hòn Chông, Hòn Đất … Hòn Chồng  mà thôi?

Vậy mà có một thằng cha cà chớn, qua đây hỏng bao lâu, mà khoái chứng tỏ mình văn minh, mình là Úc rặc, chê quý anh người Việt mình là ‘chồng chúa vợ tôi”.

Ngay cả em yêu của tui nghe vậy cũng phản đối: “Thằng cha nầy ba xạo,là đồ phản bội, đâm sau lưng bạn bè chí cốt!”

Địa danh ‘Cái’của con gái nhiều gấp trăm lần địa danh tên ‘Hòn’ của con trai; bộ thằng chả quáng gà, hổng thấy hay sao mà dám bôi bác anh yêu?! Đúng là câu nói tào lao!”

đoàn xuân thu.

melbourne.