Tên trường Pétrus Ký và Petrus Ký có từ khi nào?

Trương Quí Hoàng Phương

Theo Wikipedia:
“Sau sự ra đời của trường Collège Chasseloup-Laubat (năm 1874) và trường Collège de Jeunes Filles Indigèges (1915), chính quyền thuộc địa Nam Kỳ mở thêm trường bậc trung học thứ 3 tại Sài Gòn. Năm 1925, kiến trúc sư Hebrard de Villeneuve được giao nhiệm vụ vẽ đồ họa xây cất cho ngôi trường mới tại Chợ Quán. Ngày 28 tháng 11 năm 1927, Toàn quyền Đông Dương Alexandre Varenne ra nghị định thiết lập tại Chợ Quán một phân hiệu tạm thời của Collège Chasseloup Laubat dành cho học sinh người bản xứ lấy tên là Collège de Cochinchine. Phân hiệu này được đặt dưới sự điều hành của Ban Giám đốc Trường Chasseloup Laubat và một giáo sư phụ trách tổng giám thị của phân hiệu.
Năm 1928, khi các khu trường mới xây dựng xong, ngày 11 tháng 8 năm 1928, Toàn quyền Đông Dương tạm quyền René Robin ký nghị định số 3116 gồm 6 điều thành lập tại Chợ Quán, kể từ kỳ tựu trường 1928-1929 một trường Cao đẳng Tiểu học Pháp bản xứ, chuyển giao phân hiệu tạm thời với trên 200 học sinh của Collège Chasseloup Laubat nói trên vào trường này, có sát nhập một hệ Trung học Đệ nhị cấp bản xứ (Lycée). Nhân dịp khánh thành tượng đồng của nhà bác học Petrus Trương Vĩnh Ký, Thống đốc Nam Kỳ Blanchard de la Brosse chính thức đặt tên trường là Lycée Pétrus Trương Vĩnh Ký. Do đó, trường còn có tên gọi là Pétrus Ký, và tên này được sử dụng trong gần 50 năm”

Theo như thông tin này trên Wikipedia và được nhiêù website của các Hội Ái Hữu Petrus Trương Vĩnh Ký tại Hải Ngoại, cũng như của  Ban Liên Lạc Thầy Cô & cựu học sinh Petrus Ký –Lê Hồng Phong tại Việt Nam trích dẫn,thì trường mang tên Pétrus Ký kể từ năm 1928, sau khi trường đã xây dựng xong, và “Nhân dịp khánh thành tượng đồng của nhà bác học Petrus Trương Vĩnh Ký, Thống đốc Nam Kỳ Blanchard de la Brosse chính thức đặt tên trường là Lycée Pétrus Trương Vĩnh Ký”
Tuy nhiên theo tài liệu sau đây (Hình 1) thì ngay từ tháng 12 năm 1927, nhân kỷ niệm 90 năm ngày sinh của cụ Trương Vĩnh Ký, Đại Văn Sỹ Nam Kỳ, đã có một buổi Lễ Kỷ Niệm Phương Danh và truy tặng cho Trương Vĩnh Ký Tiên Sanh chức Lễ Bộ Trượng Thơ của Triều đình An-Nam. Cũng nhân dịp này tượng đồng của cụ đã được khánh thành trước dinh Norodom (sau này là Dinh Độc Lập). Trong buổi diễn thuyết khánh thành này, Thống Đốc Nam Kỳ lúc đó là B. De La Brosse cũng đã công bố nghị định “Trường Trung Học Pháp-Việt cất gần rồi tại Chợ Quán sẽ lấy tên Pétrus Ký Trung Học Đường”. Nghị định này ký ngày 18.12.1927 (Hình 2).
Như vậy theo taì liệu này thì trường đã mang tên Pétrus Ký từ năm 1927, khi trường chưa cất xong, chứ không phải từ 1928 như theo Wikipedia, hay theo hôì ký của ông Trần Văn Lắm (Học sinh khóa đâù tiên niên khóa 1927-1928), và tượng đồng cũng đã được dựng từ năm 1927, chứ không phải 1928 như trong Wikipedia!
Tên khởi điểm của trường là Pétrus Ký do người Pháp đặt (Pétrus viết có dấu sắc theo phát âm tiếng Pháp), và theo các tài liệu thu thập được thì đến 1952 trên các học bạ của trường đều ghi là Lycée Pétrus Trương Vĩnh Ký (Hình 3 và 4). Bảng đá hoa cương khắc “Lycée Pétrus Truong Vinh Ky” cũng còn thấy trong những bức hình chụp trường vào những năm 1950 (Hình 5).
Tên Petrus Ký (Petrus viết không có dấu sắc) xuất hiện lần đầu năm 1953, khi ông Trương Vĩnh Tống (con út ông Trương Vĩnh Ký), lúc đó là Bộ Trưởng Ngoại Giao (sau đó là Bộ trưởng Giáo Dục) đến chủ tọa lễ phát thưởng tại trường vào năm 1953 (Hình 6). Có lẻ vì ông Trương Vĩnh Tống là con của ông Trương Vĩnh Ký, nên đã yeû cầu nhà trường điều chỉnh lại tên cha mình cho đúng chăng (không có dấu sắc, vì đây là tên tiếng La tinh)? Nhưng cũng từ đó tên Petrus Ký đã được in trên các taì liệu chính thức của trừơng (Lễ Phát Thưởng, Kỷ Yếu, Hiệu Đoàn, vv) (Hình 7, 8, 9, 10 & 11). Kể cả bảng đá hoa cương cũng được khắc lại với chữ Petrus (Hình 12).

Chữ Pétrus từ  sau 1965 thỉnh thoảng có xuất hiện trở lại trên một số thẻ học sinh, phiếu thí sinh, nhưng theo thầy Hiệu Trường của giai đoạn này là thầy Trần Ngọc Thái, là do lỗi của một số người còn nghĩ đây là tiếng Pháp, nên thêm dấu sắc theo phát âm tiếng Pháp mà thoî, chứ tên chính thức của trường vẫn là “Trường Trung Học Petrus Trương Vĩnh Ký”!

Dr. Trương Quí Hoàng Phương (Petrus Ký NK 1974-1975)

Hình 1:  Tháng 12 năm 1927, nhân kỷ niệm 90 năm ngày sinh của cụ Trương Vĩnh Ký, Đại Văn Sỹ Nam Kỳ, đã có một buổi Lễ Kỷ Niệm Phương Danh và truy tặng cho Trương Vĩnh Ký Tiên Sanh chức Lễ Bộ Trượng Thơ của Triều đình An-Nam. Cũng nhân dịp này tượng đồng của cụ đã được khánh thành trước Dinh Norodom (sau này là Dinh Độc Lập).

Hình 2: Trong buổi diễn thuyết khánh thành tượng đồng của cụ Trương Vĩnh Ký, Thống Đốc Nam Kỳ lúc đó là B. DE LA BROSSE cũng đã công bố nghị định “Trường Trung Học Pháp-Việt cất gần rồi tại Chợ Quán sẽ lấy tên Pétrus Ký Trung Học Đường”. Nghị định này ký ngày 18.12.1927.

Hình 3: Học bạ năm 1935 ghi “Lycée Pétrus Truong Vinh Ky”

Hình 4:  Chứng nhận năm1943 ghi “Lycée Pétrus Truong Vinh Ky”

Hình 5: Bảng đá hoa cương khắc “Lycée Pétrus Truong Vinh Ky”. Hình chụp trường vào thập niên 1950

Hình 6: Tên Petrus Ký (Petrus viết không có dấu sắc) xuất hiện lần đầu năm 1953, khi ông Trương Vĩnh Tống (con út ông Trương Vĩnh Ký), lúc đó là Bộ Trưởng Ngoại Giao (sau đó là Bộ trưởng Giáo Dục) đến chủ tọa lễ phát thưởng tại trường vào năm 1953

Hình 7: Thẻ Căn Cước năm 1956 ghi “Trường Trung Học Petrus Trương Vĩnh Ký”

Hình 8: Cảnh cáo vắng mặt năm 1958 ghi “Trường Trung Học Petrus Trương Vĩnh Ký”

Hình 9: Lễ Phát Thưởng Long Trọng năm 1960 ghi “Trường Trung Học Petrus Trương Vĩnh Ký”

Hình 10: Hiệu Đoàn “Trường Trung Học Petrus Trương Vĩnh Ký”

Hình 11: Kỷ yếu năm 1972-1973 ghi “Trường Trung Học Petrus Trương Vĩnh Ký”

Hình 12: Bảng đá hoa cương của trường ghi “Trường Trung Học Petrus Trương Vĩnh Ký”