Nhà in Hoàng Gia (Imprimerie Impériale)
Nhã Nam Thư Quán
Ngay sau khi chiếm Nam kỳ, thực dân Pháp đã cho xây dựng một bệnh viện, một nhà thờ và một nhà in.
Nhằm phục vụ nhu cầu mở rộng thuộc địa và khai phá vùng đất mới, ngay từ lúc mới sang, nhà in là một trong những thứ cần thiết ưu tiên hàng đầu mà người Pháp muốn thiết lập. Vì vậy, chỉ trong một thời gian ngắn (1862-1863), người Pháp đã cho xây dựng ở phía đông nam thành bị đốt cháy một số công trình mới, bao gồm: bệnh viện Quân y, nhà thờ Sài Gòn và nhà in Hoàng Gia. Thậm chí, ý tưởng thiết lập một nhà in tại xứ thuộc địa đã hình thành trước cả khi các chỉ huy quân đội người Pháp đặt chân đến Việt Nam.
Ngày 8/6/1861, đô đốc Louis-Adolphe Bonard được chỉ định làm tổng chỉ huy quân đội viễn chinh. Trước khi rời Paris, ngày 3/9/1861, đô đốc Louis-Adolphe Bonard đã yêu cầu thuyền trưởng Lavaissière de Lavergne – người xuất phát sau ông một tháng, chuẩn bị mọi thiết bị và phương tiện cần thiết đảm bảo cho một cuộc viễn chinh thành công ở Nam Kỳ: “[…] như máy điện báo, thợ vận hành, máy in và không quên chữ Nam Kỳ (chữ Nho) và nếu có thể, đào tạo thợ học việc […].”
Nhà in được bố trí xây dựng ở góc đường Paul-Blanchy (nay là đường Hai Bà Trưng) và đường Lucien-Mossard (nay là đường Nguyễn Du). Máy in được lắp đặt trong các tòa nhà bằng đá, gạch và gỗ, những tòa nhà chính được lợp bằng ngói trong khi những tòa nhà khác được lợp bằng rơm.
Sau thời gian chuẩn bị, một cơ sở in ấn được thành lập vào ngày 1/2/1862, lấy tên là Imprimerie Impériale (nhà in Hoàng Gia). Ban đầu bao gồm 5 công nhân: 1 người xếp chữ, 1 thợ in, 1 thợ sửa bản in (écrivain autographe), 1 thợ in thạch bản và cuối cùng là 1 người đóng sách. Các thiết bị bao gồm: 2 máy ép chữ và 1 máy in thạch bản. 8 ngày sau, tức là ngày 9/2/1862, nhà in hoạt động rầm rộ.
Mới đầu nhà in chỉ in được ký tự Latinh (tiếng Pháp). Trong khi đó tiếng Pháp còn khá xa lạ với người bản xứ. Muốn người dân và quan lại bản địa nắm được tin tức, nghị định của chính quyền, thực dân Pháp đã đưa về từ Quảng Châu 3 nghệ nhân Trung Quốc chịu trách nhiệm khắc và in một tạp chí chính thức bằng chữ Hán.
Về sau, nhiều tác phẩm bằng quốc ngữ được nhà in Hoàng Gia (lúc này còn được gọi là nhà in Chính Phủ) in ra và sử dụng cho các trường học ở thuộc địa như các sách phổ biến kiến thức đủ loại của Trương Vĩnh Ký, Huỳnh Tịnh Của… Năm 1875, nhà in cũng cho xuất bản tác phẩm lịch sử Việt Nam bằng chữ Pháp đầu tiên “Cours d’histoire Annamite à l’usage des écoles de la Basse-Cochinchine” (Giáo trình Lịch sử An Nam dùng cho các trường Nam Kỳ) của Trương Vĩnh Ký. Cuốn “Kim-Vân-Kiều truyện”, “Đại Nam cuốc sử ký diễn ca” đầu tiên bằng chữ quốc ngữ của Trương Vĩnh Ký cũng được in tại đây.
Theo sách “LẦN THEO DẤU CHỮ – THỜI KỲ ĐẦU IN ẤN SÁCH BÁO CHỮ LATINH Ở VIỆT NAM (1862-1920)” của tác giả Trịnh Hùng Cường. Bạn đọc có thể tìm thấy ở cuốn sách này nhiều thông tin hữu ích về lịch sử các nhà in ở Việt Nam.
NHÃ NAM THƯ QUÁN
Hội Ái Hữu Petrus Trương Vĩnh Ký Úc Châu 