M. le préfet Hoeffel préside la cérémonie du salut aux couleurs au lycée Pétrus-Ky où se trouvent réunis les élèves de cet établissement, de l’Ecole Primaire Supérieure de Garçons et du cours d’apprentissage de tailleurs.

Parmi les personnalités, le contre-amiral Bérenger, le général Sabattier, representant le général Gaudron, M. Tarnec ^[1], chef du Service de l’Immigration, représentant le président de le Légion, M. Malleret, l’avocat général de Gentil, le pasteur Lenhnebach [sic : Lehnebach], M. Truong vinh Tong, etc.

M. Le Jeannic, proviseur du Lycée Pétrus-Ky, prend le premier la parole en ces termes:

« Monsieur l’Administrateur,
En vous chargeant de le représenter à la cérémonie du Salut aux Couleurs qui inaugure l’Année scolaire 1942-1943, M. le Gouverneur de la Cochinchine a donné une nouvelle marque de l’intérêt qu’il porte aux établissements d’enseignement, et dont le Collège Français de Garçons et le Lycée Pétrus-Ky ont déjà eu tant de preuves. Je vous prie de bien vouloir lui transmettre mes remerciements.

Je remercie également l’Amiral Commandant la Marine en Indochine et le Général Commandant le Groupement de Cochinchine, représentant la Général Commandant la Division de Cochinchine-Cambodge, qui ont bien voulu faire à notre groupe scolaire l’honneur d’assister à cette manifestation ; envers la Marine et l’Armée, le Lycée avait déjà une dette de reconnaissance qu’il n’oublie pas.

Mes remerciements vont enfin aux personnalités françaises et annamites qui ont tenu par leur présence à souligner aux yeux de nos élèves la signification de la cérémonie d’aujourd’hui.

Mers Chers Élèves,

La cérémonie qui va se dérouler tout à l’heure vous est à tous familière, même à ceux qui font aujourd’hui leurs débuts au Collège ou au Lycée. Dans la plus humble école de village, chaque matin, le salut aux couleurs précède l’entrée en classe. La cérémonie revêt toutefois non, certes, moins de recueillement mais moins d’éclat.

Si M. le Gouverneur Général a prescrit que pour la rentrée scolaire de 1942-1943, elle ait une solennité toute particulière, c’est qu’il accorde justement à cette manifestation symbolique, qui préludera quotidiennement à vos travaux, une importance que je veux vous faire comprendre.

Le salut aux couleurs, je vous le rappelais l’an dernier à cette même place, nous vient de la Marine où il est fixé par un cérémonial très ancien.

Au cours de ces six siècles, et jusqu’à une date toute récente, ce ne sont pas des enfants, pas même des adolescents que cette cérémonie a groupés chaque jour autour du pavillon national, mais des hommes. Des hommes qui, avec nos troupes coloniales, ont bâti l’Empire.

Vous mesurez dès maintenant la portée de la mesure qui a instituée dans les écoles: le salut au drapeau. Elle constitue votre promotion au rang d’hommes. Elle vous confère ce redoutable honneur, que le jeune Spartiate attendait jusqu’à sa majorité, de prendre place auprès des guerriers.

Ne nous payons toutefois pas de mots. Il n’est pas question d’exiger de vous des tâches qui soient physiquement ou intellectuellement au-dessus de votre âge.

Il n’est même pas question de vous imposer cette initiation militaire, si sévère et si mâle, qui, à Sparte, durait treize ans. Mais dès à présent vous devez savoir que toutes vos forces, toute votre activité doivent être au service de la Patrie, et c’est ce que la cérémonie du Salut aux Couleurs doit vous rappeler chaque matin.

Née à une époque de bouleversements au milieu desquels la face du monde est en train de changer, vous devez dès votre jeunesse considérer la part qui vous reviendra dans la lourde tâche commune et vous préparer sans relâche aux luttes et aux travaux de demain.

Votre premier devoir est d’être des écoliers studieux: conseils banals, sans doute, et que vos aînés entendirent eux aussi d’une oreille trop souvent distraite. Tant de matières figuraient au programme que beaucoup, même parmi les meilleurs, étaient bien résolus d’avance à en négliger quelques-unes.

L’évènement leur a cruellement donné tort. La terrible lutte qui met aux prises aux confins de l’Europe et de l’Asie deux gigantesques armées, et dont le but immédiat est la possession d’immenses districts pétrolifères, quelle saisissante et, pour certains, tardive leçon de géographie!

Mais nous dédaignions trop souvent la géographie, nous dédaignions aussi l’histoire: et nous regrettons à présent de ne pas mieux savoir, nous dont le pays a été si près de sa ruine, les causes de la décadence des Empires; de ne pas mieux savoir surtout pour mieux seconder dans ses efforts le chef vénéré qui nous guide comment un peuple qui se perdait se retrouve et reprend sa marche en avant.

Bien fastidieuses aussi les leçons de morale d’autrefois. Non certes que les élèves fussent parfaits et n’eussent pas besoin de morale. Pas d’avantage n’étaient-ils amoraux sourds à la voix d’un Joubert ou indifférents devant l’exemple d’un Pasteur. Mais il manquait d’abord, pour donner à ces classes le frémissement de vie qu’elles doivent avoir, le dur aiguillon de l’actualité.

Instruits tout jeunes par l’expérience, vous accorderez une autre réalité, une autre force aux idées que vos professeurs développeront devant vous: et vous devrez penser sans cesse à mettre leur enseignement en pratique pour que la morale enseignée se traduise, selon le terme nouveau, en action morale.

L’école, de plus en plus, reçoit d’ailleurs pour tâche de former non seulement votre intelligence mais aussi votre cœur et votre caractère. Vos maîtres sont fiers de cette haute mission qui leur est donnée; pour qu’ils réussissent, donnez leur sans hésiter et pleinement votre confiance.

Vous connaissez certainement les deux beaux vers de notre plus grand poète:

“Car on voit de la flamme aux yeux des jeunes gens. Mais dans l’œil des vieillards on voit de la lumière.”

Le second vers évoque sans doute aussitôt chez vous comme chez moi, la même prestigieuse figure de vieillard. Quant au premier, il faut qu’avec le même automatisme, il fasse surgir dans notre esprit le visage de notre jeunesse d’Empire.

Dans vos rassemblements de Jeunes, il est un cri de ralliement « Jeunesse? France! » que je n’entends jamais sans émotion. Dans votre réponse, mes enfants, qui est une profession de foi, vous ne mettrez jamais assez de résolution, assez de ferveur.

Quant à ceux de ma génération qui vous lancent ce cri de « Jeunesse ! » si vous saviez quelle espérance ils mettent dans leur appel!

Songez bien désormais, et ne décevez pas cet espoir. »

M. Hœffel s’adresse ensuite aux élèves:

« Monsieur le Proviseur,

Mes jeunes amis,

Monsieur le Gouverneur de la Cochinchine, en me chargeant de le représenter à la Cérémonie du Salut au Drapeau qui inaugurera au Lycée Pétrus-Ky et au Collège Français de Garçons la nouvelle année scolaire, m’a prié de vous apporter ses souhaits de fructueux travail et de vous exprimer la conviction que les espoirs qu’il met en vous ne seront pas vains.

Nulle occasion ne pouvait mieux me convenir pour prendre contact avec la Jeunesse scolaire à qui mon Administration porte un particulier intérêt.Chers élèves,

Vous allez commencer une nouvelle année d’études en assistant avec toute votre ferveur à l’envoi aux couleurs qui revêt en ce jour une exceptionnelle solennité. Le pieux symbole qui va s’accomplir, votre Proviseur vous l’a défini ; il vous a montré les devoirs et les responsabilités qu’il comporte pour vous, envers votre pays, envers votre patrie commune, envers le Maréchal Chef de l’État Français qui a mis sa confiance en la Jeunesse.

Il vous a dit de quels efforts quotidiennement renouvelés doit être faite votre tâche d’élève sous l’attentive et bienveillante direction de vos maîtres. Vos regards sont la preuve que vous ressentez au plus profond de vous-mêmes la valeur du geste de fidélité, de fierté et de foi envers la France que représente le Salut aux Couleurs.

Vous vous êtes pénétrés des conseils qui vous ont été donnés; vous avez clairement perçu la part qui vous revient dans la rénovation que veut le Maréchal, et vous avez pris vis à-vis de vous-mêmes les résolutions qui convenaient à chacun d’entre vous.

Mais je voudrais, mes amis, en passant du particulier au général, souligner à vos jeunes esprits l’ampleur spirituelle de la Cérémonie qui se déroule aujourd’hui.

Dans cet établissement de Saïgon comme dans toutes les écoles de l’Union Indochinoise comme dans toutes les écoles de la France et de l’Empire une seule et même Jeunesse, enthousiaste et réfléchie à la fois, va bientôt puiser aux trésors de la culture française les enseignements et les disciplines plus que jamais nécessaires.

Au seuil d’une nouvelle année scolaire, cette jeunesse, consciente de ses obligations et prête à l’effort, s’associe dans une véritable communion pour saluer le Drapeau de la France.

N’est-ce pas là l’exaltation la plus pure de l’Unité Nationale que cette unanimité réalisée dans le temps et dans l’espace par tous les jeunes de l’Empire et de la France?*****N’est-ce pas là le cercle le plus émouvant que ce Garde à vous moral, cette volonté d’abnégation et de discipline, de respect et d’obéissance au Chef de l’État?*****Jeunes gens, les plus méritants d’entre vous vont avoir l’honneur de hisser l’Emblème National au mât de pavillon du Lycée.

Que ce Drapeau de la France qui flottera sur votre École soit dorénavant le Guide de vos consciences. »*****Presque au même moment, la même cérémonie se déroule dans toutes les écoles d’Indochine.

^[1] Roger Tarnec: Né le 18 juillet 1888. Entré dans l’administration indochinoise le 23 novembre 1912. Il fait carrière dans le Service de l’immigration à Saïgon. Chevalier de la Légion d’honneur comme lieutenant aux tirailleurs annamites (JORF, 7 février 1921).
leurs annamites (JORF, 7 février 1921).

Lễ chào cờ tại Lycée Petrus Ký

(L’Écho annamite, 14.9.1942)
Ông thị trưởng Hoeffel chủ toạ buổi lễ chào cờ tại Lycée Petrus Ký với sự tham dự của học sinh LPK, học sinh trường Nam Cao Đẳng Tiểu Học, và học sinh học nghề may.

Trong số khách quý tham dự có sự hiện diện của Tướng Hải quân Bérenger, Đại tướng Sabattier đại diện Đại tướng Gaudron, ông Tarnec ^[1], trưởng phòng nhập cư, ông Malleret đại diện của chủ tịch của Légion, tổng cố vấn de Gentil, linh mục Lehnebach (nguyên văn Lenhnebach), ông Trương Vĩnh Tống, vân vân.

Ông Le Jeannic, hiệu trưởng Lycée Petrus Ký, đọc diễn văn đầu tiên

“Thưa ông Thị trưởng,
Việc ông Thống Đốc Nam Kỳ cử ông thay mặt ông ta tại buổi lễ chào cờ để bắt đầu niên học 1942-1943 một lần nữa cho thấy mối quan tâm của ông Thống Đốc đối với các cơ sở giáo dục, điều mà Collège Français de Garçons và Lycée Petrus Ký đã từng trải nghiệm. Xin ông chuyển lời cảm ơn của tôi đến ông Thống Đốc.

Tôi cũng cảm ơn Đô Đốc chỉ huy Hải quân ở Đông Dương và Tư lệnh quân đội ở Nam Kỳ, thay mặt ông Tư lệnh Nam Kỳ-Cam Bốt. Trường chúng tôi vinh dự được đón tiếp quý vị trong buổi lễ này, điều mà Lycée Petrus Ký luôn ghi nhớ và biết ơn.

Cuối cùng tôi cảm ơn quý vị khách quý Pháp và An Nam. Đối với các em học sinh, sự hiện diện của quý vị làm tăng thêm phần long trọng cho buổi lễ.

Các em học sinh thân mến,
Tất cả các em, ngay cả những em sắp bắt đầu vào học ở Collège ^[2] hay Lycée ^[3], sẽ dần làm quen với buổi lễ chào cờ hôm nay. Ngay cả tại những ngôi trường trong các làng quê tầm thường nhất, lễ chào cờ mỗi buổi sáng sẽ bắt đầu cho một ngày học tập. Tuy nhiên, những buổi lễ chào chờ này ít long trọng hơn, tuy không hẳn là ít sâu lắng hơn.

Nếu ông Toàn Quyền quy định là năm học 1942-1943 phải được bắt đầu bằng một nghi thức đặc biệt, thì đó là vì ông muốn tỏ rõ tầm quan trọng của nghi thức có vẻ hình thức này, nghi thức sẽ bắt đầu cho mỗi ngày học tập của các em. Tôi muốn giảng giải cho các em tầm quan trọng đó.

Năm ngoái, chính tại nới này, tôi đã nhắc cho các em biết là buổi lễ chào cờ có xuất xứ từ nghi lễ rất xưa của hải quân.

Trong sáu thế kỷ qua, cho tới thời điểm mới đây, không có trẻ em nào, ngay cả các em vị thành niên, có thể tụ tập dưới chân cột cờ để dự lễ chào quốc kỳ. Chỉ có những người đàn ông trưởng thành, những người đang cùng với các quân nhân để xây dựng đế chế.

Bây giờ các em có thể hiểu rõ tầm giá trị của việc đưa lễ chào quốc kỳ vào học đường. Nó bao hàm việc nâng cấp các em lên thành những người trưởng thành. Một vinh dự ghê gớm được trao cho các em, vinh dự mà những người Spartan ^[4]trẻ xưa kia phải chờ đợi đến khi trưởng thành để được đứng vào hàng ngũ các chiến binh.

Tuy nhiên chúng ta đừng quá xét nét về từ ngữ. Đây không phải là việc áp đặt lên các em các nghĩa vụ đòi hỏi sức lực và trí tuệ vượt quá tuổi tác của các em.

Đây cũng không phải là việc áp đặt lên các em khởi đầu của nghĩa vụ quân sự rất nghiêm trọng dành cho người lớn, mà ở Sparta ^[4] kéo dài mười ba năm. Nhưng bắt đầu từ bây giờ các em phải biết là tất cả sức lực, tất cả việc làm của các em là để phục vụ tổ quốc. Đó là điều mà buổi lễ chào quốc kỳ mỗi buổi sáng phải nhắc nhở các em.

Sinh ra trong thời kỳ nhiều biến động, giữa lúc bộ mặt của thế giới đang thay đổi, ngay khi còn trẻ các em phải nghĩ đến vai trò mà các em phải đóng trong sự nghiệp chung nặng nề và chuẩn bị cho ngày mai lao động và đấu tranh.

Bổn phận đầu tiên của các em là phải học hành chăm chỉ. Đó là những lời khuyên có vẻ sáo rỗng mà trước đây anh của các em đã nghe nhàm tai. Ngay cả những em học sinh giỏi nhất cũng có chủ đích từ trước là lơ là trong một số môn học.
Có những biến cố đã chứng tỏ là các em hoàn toàn sai. Cuộc tranh đấu khủng khiếp giữa hai đội quân khổng lồ ở biên giới Á châu và Âu châu nhằm mục tiêu chiếm giữ khu vực sản xuất dầu hoả là bài học địa lý sống động. Đối với một số em, đó là bài học muộn màng.

Nhưng chúng ta thường xuyên xem thường môn học địa lý và cả lịch sử. Rồi bây giờ chúng ta lại tiếc là chúng ta đã không hiểu biết nhiều hơn đất nước đang bên bờ bị hủy diệt, đế chế đang bị suy tàn. Chúng ta cũng tiếc là đã không biết nhiều hơn để có thể đóng góp vào nỗ lực của người lãnh đạo đáng kính nhằm hướng dẫn một dân tộc đang lạc đường có thể tìm lại con đường đi tới của mình.

Những bài học luân lý thời trước cũng trở nên nhạt nhẽo và chán ngắt. Không phải vì các em học sinh đã hoàn hảo và không cần những bài học này. Cũng không phải vì các em đã trở nên phi đạo đức và bỏ ngoài tai lời giảng của Joubert ^[5]hay thờ ơ trước tấm gương của Pasteur. Nhưng để có thể làm cho các em học sinh này có được những cảm xúc rung động với cuộc sống, những bài học đạo đức đó thiếu hẳn những kích thích khắt nghiệt từ thực tế.

Được giáo dục bằng kinh nghiệm từ khi còn trẻ, các em sẽ được trang bị một thực tế và một sức mạnh khác với những gì mà các giáo sư đã dạy dỗ các em. Các em sẽ không ngừng suy nghĩ đến việc biến những bài học luân lý đó thành thực tiển để những bài học đạo đức trở thành những hành động đạo đức.

Càng ngày trường học càng được giao trách nhiệm không chỉ đào tạo tri thức mà còn đào tạo cả tâm hồn và tính cách cho các em. Thầy giáo của các em tự hào được giao sứ mệnh cao cả này. Để các thầy có thể thành công trong sứ mệnh đó, các em phải tin tưởng tuyệt đối vào thiên chức của họ.

Chắc chắn các em biết hai câu thơ tuyệt vời sau đây của nhà thơ vĩ đại nhất của chúng ta:

“Chúng ta thấy lửa trong mắt của người trẻ, nhưng chúng ta thấy ánh sáng trong mắt của người già” ^[6]

Câu thơ thứ hai chắc đã gợi trong trí các em cũng như tôi thanh thế của các bậc trưởng thượng. Với tác động tương tự, câu thơ thứ nhất gợi lên trong tư tưởng chúng ta hình ảnh của tuổi trẻ của đế chế.

Trong những buổi hội họp của giới trẻ, tôi thường nghe những tiếng hô hào “Tuổi trẻ? Pháp quốc!” Tôi rất xúc động khi nghe những lời hô hào đó. Các em học trò của ta, câu trả lời của các em là lời tuyên xưng của đức tin, và các em không ngừng đặt quyết tâm và nhiệt tình vào câu trả lời đó.

Đối với những người thuộc thế hệ của tôi, khi họ la lên “Tuổi trẻ!” họ đặt bao nhiêu hy vọng vào các em. Ước gì các em biết được điều đó.
Từ nay các em hãy suy nghĩ đúng và đừng làm tan biến đi niềm hy vọng đó.”

Sau đó ông Hœffel cũng nói vài lời với các em học sinh:

“Kính thưa ông Hiệu trưởng,
Các bạn trẻ của ta,
Khi ông Thống Đốc Nam Kỳ ủy nhiệm cho tôi thay mặt ông ta đến dự buổi lễ chào quốc kỳ để khai mạc năm học tại Lycée Petrus Ký và Trường Nam Sinh Pháp, ông  nhờ tôi chuyển đến các em lời chúc của ông. Ông chúc các em một năm học nhiều thành quả và ông bày tỏ với các em lòng tin tưởng rằng niềm hy vọng mà ông đặt lên các em sẽ không phải là hão huyền.

Không có cơ hội nào hơn cho tôi để được tiếp xúc với các em học sinh, những người mà chính phủ luôn quan tâm.

Các em học sinh thân mến,
Các em sẽ bắt đầu một niên học mới với đầy nhiệt huyết, khởi đầu bằng những sắc cờ mà hôm nay được khoát thêm vẻ trang nghiêm đặc biệt. Ông Hiệu trưởng đã giải thích với các em về khuôn mẫu đạo đức sẽ được hun đúc trong các em. Ông cũng đã chỉ rõ bổn phận và trách nhiệm được ủy thác cho các em, bổn phận và trách nhiệm đối với tổ quốc, đối với xứ sở chung, và đối với Thống Chế Quốc Trưởng ^[7] của nước Pháp, người đặt trọn niềm tin vào thế hệ trẻ.

Ông Hiệu trưởng đã nói mỗi ngày các em phải cố gắng hoàn thiện hơn việc học tập của mình, dưới sự dẫn dắt tận tâm và rộng lượng của các thầy. Sự quan tâm của các em chứng tỏ các em đã sâu sắc cảm nhận được giá trị của những cử chỉ biểu lộ sự hãnh diện và lòng trung thành đối với nước Pháp, thể hiện qua buổi chào cờ.

Các em đã thấm nhuần lời khuyên, các em đã nhận thức được vai trò của các em trong sự canh tân mà ông Thống Chế đang mong đợi, và mỗi em có một quyết tâm cho riêng mình.

Nhưng tôi muốn nhấn mạnh cho những tâm hồn non trẻ của các em mức độ thiêng liêng của buổi lễ hôm nay, đi từ cá biệt đến tổng quát.

Những thanh thiếu niên hăng hái và chín chắn tại cơ sở giáo dục này, cũng như tại tất cả trường học ở Liên Bang Đông Dương, ở Pháp quốc, và các trường học trong đế chế, chẳng bao lâu nữa sẽ rút tỉa được từ kho tàng văn hóa Pháp những lời giáo huấn và kiến thức cần thiết hơn bao giờ hết.

Trước thềm niên học mới, những thanh thiếu niên này, những người đã nhận thức được nghĩa vụ và sẵn sàng dốc toàn tâm sức, đã tụ tập lại cho buổi chào lá cờ của Pháp quốc.

Sự nhất trí cả về không gian và thời gian của những thanh thiếu niên của đế chế và Pháp quốc chẳng phải là một sự tán dương rõ ràng nhất cho sự đoàn kết quốc gia hay sao?

Trong tiếng hô nghiêm dõng dạc, chẳng phải sự xả thân và kỷ luật, sự tôn trọng và phục tùng đối với Quốc trưởng là điều đáng mủi lòng hay sao?

Các bạn trẻ, các bạn xứng đáng có vinh dự được kéo lá cờ biểu tượng quốc gia lên cột cờ của trường.

Ước mong từ nay lá cờ Pháp quốc tung bay trong sân trường sẽ là biển chỉ đường cho lương tâm của các em.”

Gần như cùng lúc, buổi lễ chào cờ tương tự đã diễn ra tại tất cả các trường học ở Đông Dương.
 
Ghi chú:

^[1] Roger Tarnec: sinh ngày 18.07.1888, tham gia bộ máy hành chánh Đông dương từ 23.11.1922. Ông phục vụ trong ngành di trú tại Sài Gòn. Huân chương Bắc đẩu bội tinh (theo Công Báo Cộng Hòa Pháp Quốc 7.2.1921).

^[2] Collège : trung học đệ nhứt cấp hay trung học cơ sở.

^[3] Lycée : trung học đệ nhị cấp hay trung học phổ thông.

^[4] Sparta: đất nước cổ ở Hy Lạp. Binh lính Spartan nổi tiếng gan dạ và thiện chiến.

^[5] Ở đây có lẽ muốn nói đến Joseph Joubert (1754–1824), nhà luân lý học Pháp.

^[6] Đây là hai câu thơ của Victor Hugo. Câu thơ đúng ra là “Et l’on voit de la flamme aux yeux des jeunes gens, Mais dans l’œil du vieillard, on voit de la lumière”.

^[7] Thống Chế Philippe Pétain (1856–1951), lúc đó là quốc trưởng của chính phủ bù nhìn tại Vichy khi nước Pháp bị Đức Quốc Xã chiếm đóng.ã chiếm đóng.