QUÊ ANH Ở ĐÂU?

Trần Văn Nam

(Trích: Trần Văn Nam 80 năm cuộc đời)

Tôi sanh ra ở Saigon, lớn lên và làm việc tại Saigon. Từ lúc niên thiếu đến khi sang định cư tại Mỹ năm 1983, tôi đều ở Saigon (trừ một thời gian ngắn bị “đi tù cải tạo do cộng sản”. Vậy nếu ai có hỏi: Quê anh ở đâu? Tôi xin thưa: Quê tôi là Saigon.

Saigon, nói đúng ra là Tân Định, Quận 3, là nơi chôn nhau cắt rốn của tôi và tôi đã trải qua thời niên thiếu với nhiều kỷ niệm.

Tôi xin kể ra đây về căn nhà tôi đã sống suốt thời niên thiếu và những nét đặc biệt về khu Tân Định. Đó là nơi mà tôi đã có nhiều kỷ niệm và chẳng bao giờ tôi có thể quên được. Tôi kể lể hơi dài dòng và luộm thuộm, xin các bạn thứ lỗi.

Nhà tôi ở đường Hiền Vương, ngay ngã ba Hiền Vương/ Duy Tân, trong ngõ hẻm, số 146 trường La San Đức Minh, bên phải là số 144 là nhà và phòng mạch của bác sĩ Nguyễn Văn Bửu, một bác sĩ lão thành, tốt nghiệp năm 1937 và từng là giám đốc bệnh viện Nhi Đồng. Cạnh nhà và đâu lưng nhà bác sĩ là nhà của cụ Chánh lục sự Tòa Saigon Huỳnh Kim Long. Kế bên đó là nhà của cụ phán Trần Văn Khải. Cụ là thân phụ của bác sĩ Trần Hiếu Thuận, một bác sĩ chuyên khoa sản nổi tiếng của Saigon và là nhạc phụ của ông Nguyễn Văn Vàng, Bộ trưởng Phủ Thủ Tướng (chánh phủ Trần Thiện Khiêm). Cụ Vàng từng ở nơi đây trước khi về cư ngụ tại Chợ Lớn (khi lên Phó Đô Trưởng) và sau ngày 30 tháng 4, 1975 cụ cũng về cư ngụ tại đây. Cụ vừa mới qua đời vào tháng 8/2022. Hai căn nhà nầy rất rộng và dài (trên 30 mét). Hẻm số 140 Hiền Vương, là ngõ hẻm đối diện với đường Trần Tấn Phát, có nhiều quán ăn nhậu nổi tiếng vì có xe mì của chú Xuân rất ngon (chú Xuân bán xe mì đã mấy chục năm).

Đối diện với nhà cụ phán Khải là cơ ngơi rất rộng của cụ Nguyễn Hạnh (một người bạn của ba tôi). Nơi đây có bãi đậu xe hơi rộng rãi, chứa được nhiều xe và một xưởng chế tạo xe xích lô. Cụ Hạnh cũng có một dàn xích lô cho thuê. Vợ cụ Hạnh là bà Trần Thị Biên, là bà con với cha Cao Văn Luận, nguyên viện trưởng Viện Đại Học Huế. Cha Luận từ Huế vào Saigon thì đều đến đây cư ngụ. Vào bên trong nữa là cổng trường La San Đức Minh. Nơi đây có hai ngõ: một ngõ qua nhà thờ Tân Định và một ngõ vào xóm chúng tôi ở hơi ngoằn ngoèo. Đầu ngõ hẻm sát trường Đức Minh là nhà của anh Đỗ Văn Hợp (CVA 54), cựu Thiếu tá Hành Chánh Tài Chánh và chị Trần Thị Nga (bạn của chúng tôi thuộc nhóm thân hữu ở Oakland), kế đến là nhà của chị vợ Chuẩn tướng Lê Quang Lưỡng, Tư lệnh Nhảy Dù. Kế bên là nhà thân phụ Linh mục Nguyễn Văn Trinh, bạn cùng cỡ với tôi, nguyên Cha sở Xóm Chiếu, rồi đến nhà của đại tá Nguyễn Vũ Hản (An Ninh Quân Đội) và em vợ là Linh mục Nguyễn Tiến Lộc, Dòng Chúa Cứu Thế.

Và bên trong có một hẻm lớn và một hẻm nhỏ. Vào trong một chút nữa có nhà của dược sĩ Mai Hoàng Châu (DK 67) là một người bạn thân của tôi cũng là con rể của ông Nguyễn Văn Vàng, Bộ Trưởng Phủ Thủ Tướng.

Kế đến vào trong một chút có nhà tôi ngay sát bên cạnh trường Đức Minh. Kế bên nhà tôi là nhà cụ giáo Nguyễn Văn Miêng, cụ đã dạy cho trường La San Mỹ Tho và La San Đức Minh rất lâu, ai cũng biết đến cụ. Cháu ngoại cụ là Ánh Hoa, một người đẹp nổi tiếng và đã đóng phim chung với tài tử Nguyễn Long. Cũng sát với nhà tôi là nhà của chị Nguyễn Bạch Tuyết (Trưng Vương 54-61), bạn thân của chị em tôi. Chị là vợ của luật sư Vũ Ngọc Anh, em bác sĩ Vũ Ngọc Oánh. Gia đình bác sĩ Oánh khi mới di cư vào nam cùng ở hẻm Nguyễn Đình Chiểu gần đó.

Trên ngả ra đường Pasteur có một ngã ba nơi đây có ĐàiĐứcMẹ, mộtngảra đường Hiền Vương số 164, mộtngả ra đường Nguyễn Đình Chiểu. Ở ngả ra đường Nguyễn Đình Chiểu, có nhà của thân sinh ông Đặng Toàn Tú. Tú là bạn với tôi, cùng đậu tú tài một lượt và đi làm linh mục và sau đó làm cha sở nhà thờ Huyện Sĩ. Ở gần đó có nhà của gia đình cha Lê Trung Tướng, hiện nay là chánh sứ nhà thờ St. Maria Goretti (San Jose) và nhà của tu sĩ Nguyễn Hữu Vang, một cựu học sinh Đức Minh, có một anh ruột là linh mục và một chị là bà phước. Kế đến là nhà của anh em Đặng Đăng Giai (Chu văn An 59), và Đặng Đăng Đài (YK70). Ra khỏi hẻm Nguyễn Đình Chiểu thì có một ngã ba đường, phía bên kia là đường Huỳnh Tịnh Của và phía bên đường Nguyễn Đình Chiểu có nhà của thân sinh bạn Nguyễn Duy Toàn (YK68) và chị là Ngọc Hợp. Phía bên kia đường Huỳnh Tịnh Của có nhà của hai chị em Nguyễn Thị Anh Thư, Hạp Thư. Cả hai đều học chung lớp tôi (YK68). Ở hẻm thông ra đường Nguyễn Đình Chiểu có một ca sĩ nổi tiếng là ca sĩ Xuân Mai (ở thập niên 60) và hẻm ra Hiền Vương (số 160) có ca sĩ nổi tiếng Phương Hồng Quế.

Cư ngụ gần trường Đức Minh, lúc đó có gia đình Nguyễn Duy Hy. Anh Hy hát thánh ca rất hay, và có tài về chụp ảnh. Sau nầy, anh có mở một tiệm chụp ảnh ở đường Đinh Công Tráng, trước cửa nhà thờ Tân Định, gần trại hòm Vạn Thọ. Cũng trên đường Đinh Công Tráng, có chị Phạm Đoan Chính học y khoa lớp tôi. Lúc mới di cư vào miền nam gia đình chị ở căn nhà đường này, sau dọn vô cư xá ở đường Công Lý, gần nhà giáo sư Nguyễn Hữu. Thân phụ chị Chính là cụ Phạm Gia Hệ, Chánh án tòa Quân Sự Mặt Trận.
Khu Tân Định có một nhà sách mà chúng tôi thường đến mua tập vở mùa tựu trường là nhà sách Phương Anh. Nhà sách nầy của cụ thân sinh chị dược sĩ Nguyễn Kim Phụng (DK65), là vợ anh bác sĩ Trịnh Quốc Hưng (YK66).

Ngoài trường Đức Minh, lại có trường Thiên Phước của các soeur dòng Thánh Phao Lồ lúc đầu có tên là La Sainte Enfance (Thánh Hài Đồng). Trường chỉ dạy từ mẫu giáo đến trung học đệ I cấp chương trình Pháp. Chị tôi và nhiều bạn đã học trường nầy: chị Phạm Kim Thiên (YK68), Nguyễn Thị Thanh Hương (DK67). Trường tiểu học công lập thì có trường Đồ Chiểu (trên đường Nguyễn Đình Chiểu) và tiểu học Tân Định (đường Huỳnh Tịnh Của). Đây là hai trường công lập và đa số các học sinh Tân Định đều học ở hai trường nầy. Năm 1955 thì trường Trần Lục ở ngoài Bắc có mượn cơ sở để dạy cho các học sinh trung học. Khu Tân Định cũng có hai nhà thuốc đông y nổi tiếng: nhà thuốc Kim Tân (gần tiệm sách Phương Anh) và nhà thuốc Kim Khuê (gần tiệm giò chả Phú Hương ở đường Hiền Vương).

Ngoài ra, có một đông y sĩ nổi tiếng là cụ Phạm Văn Diêu, là một nhân vật công giáo được các cha ở Tân Định quý mến.

Ở trên đường Nguyễn Đình Chiểu có nhà thuốc Đại Cồ Việt nổi tiếng. Sau năm 75, con gái của cụ là cô Mẫn coi bói rất hay.

Một nhà may nổi tiếng là nhà may Thiết Lập ở đường Pasteur (gần viện Pasteur). Các bà lớn thường đến đây may áo dài và sau 75 vẫn đông khách. Ông bà Thiết Lập đã di cư sang Hoa Kỳ.

Tiệm giò chả Phú Hương là một tiệm giò chả nổi tiếng của Saigon đông khách bậc nhất vào thời điểm đó.

Tiệm phở gà đầu tiên nổi tiếng là phở gà Hiền Vương của anh Trần Văn Xuân, anh Xuân trước đúng là một thợ máy và thợ cưa, chạy máy bị tai nạn, giải nghệ, mua tiệm phở. Tô phở gà của tiệm nầy thường có lòng gà và có một trứng gà được đập và bỏ vào tô phở. Tiệm rất đông khách và có nhiều khách phương xa tới, trong số khách đặc biệt có Thiếu Tướng Nguyễn Cao Kỳ, lúc đó là Chủ Tịch Hành Pháp Trung Ương (Thủ Tướng) đến ăn. Về phở bò thì trên đường Pasteur, trước cửa Viện Pasteur có hai tiệm phở ngon là Phở Hòa, lúc đầu chỉ là một xe phở sau nầy trở thành một tiệm phở sang trọng và Phở Ngân có chủ nhân là cô Ngân đã từng đóng phim với Ngọc Phu, La Thoại Tân… Trên đường Hiền Vương nầy cũng có một tiệm hớt tóc nổi tiếng là tiệm hớt tóc Đàm, nhiều sĩ quan cao cấp Không Quân đến hớt tóc tại đây. Gần đó có tiệm phở Bình (phở bắc) cũng nổi tiếng vì trên lầu có một studio nhảy đầm cũng là một cơ sở Việt Cộng nằm vùng, về sau bị an ninh của Việt Nam Cộng Hòa khám phá được. Bên kia đường Hiền Vương là đường Duy Tân có nhiều hẻm. Hẻm đầu tiên có nhà của minh tinh Thẩm Thúy Hằng, gần đó có gia đình anh Bác sĩ Phạm Đỗ Tường và dược sĩ Phạm Đỗ Hùng. Kế đó là hẻm nhà của thân phụ của thiếu tá Nguyễn Xuân Soạn, tiểu đoàn trưởng Tiểu Đoàn 5 Nhảy Dù và đại tá Ngô Xuân Nghị. Em của anh Nghị là Ninh Thuận, cùng học với tôi và là Sage femme ở Bảo sanh viện Từ Dũ. Hẻm thứ ba có nhà các bác sĩ Cao Xuân An, Nguyễn Đăng Chúc và Nguyễn Duy Cung. Trước mặt bên nầy là cư xá số 57 Duy Tân, cư xá Đại Học, nơi cư ngụ của nhiều giáo sư tên tuổi như Trần Văn Tấn, Khoa trưởng Đại Học Sư Phạm, GS Đặng Đình Áng, kỹ sư Lê Tuấn … Hẻm thứ tư là một cư xá của ngân hàng, có gia đình bác sĩ Trần Văn Thuần, gia đình cô Kim Phụng, giáo sư Petrus Ký và kế đến là biệt thự của bác sĩ Phạm Tấn Tước, Khoa trưởng Y Khoa.

Vùng Tân Định có nhiều trường trung học nổi tiếng. Ở đường Đinh Công Tráng có trường Trung học Tân Thịnh, trường Les Lauriers. Rồi Đông Tây Học Đường ở trên đường Hai Bà Trưng, nơi đây có chương trình Việt -Pháp và các lớp luyện thi tú tài với các Giáo sư Nguyễn Văn Kim, Nguyễn Xuân Nghiên, Trần Bích Lan,…

Ở đường Pasteur có trường Cộng Hòa với GS Phạm Văn Vận, Hoàng Tường Phạm, Hoàng Lý, … Tôi có học ở đây những lớp luyện thi Trung Học Đệ I Cấp.

Ở gần đó có trường Vạn Thắng, trường nầy có mướn thêm phía sau biệt thự của kiến trúc sư Nguyễn Bá Chí, thân phụ của bác sĩ Nguyễn Bá Cường (YK 69) làm trường trung học. Trên đường Hai Bà Trưng, góc đường Hiền Vương có một trường nổi tiếng là trường Nguyễn Công Trứ với nhiều giáo sư tên tuổi và có một vị hiệu trưởng tên là Hoàng Nhân về sau cũng học trở thành bác sĩ (YK69). Về phía chợ Tân Định, rồi đến Trần Nhật Duật, Trần Quang Khải, vào trong nữa có trường Huỳnh Thị Ngà, Việt Nam Học Đường là hai trường kỳ cựu. Một trường mới thành lập sau nầy do GS Ngô Duy Cầu làm hiệu trưởng là trường Văn Lang. Bác sĩ Trần Đông A (YK68) học ở trường nầy.

Ở ngã tư Hiền Vương và Pasteur thì có nhà của bác sĩ Hoàng Tiến Bảo. Đi xuống một chút là nhà của Giáo sư Đại học Y khoa Nguyễn Văn Út và kế đó là mặt sau của trường Regina Mundi mà mặt trước ở trên đường Công Lý.

Khi còn nhỏ, ở tuổi thanh niên, tôi đã đi bộ đi học, đi nhà thờ qua tất cả con đường Hiền Vương, Duy Tân với cây dài bóng mát, đường Pasteur xinh đẹp, … đã cho tôi nhiều kỷ niệm của thời niên thiếu. Ôi, biết bao là kỷ niệm với vùng Tân Định nầy!

Khi nói đến khu Tân Định thì phải nói đến nhà thờ Tân Định, một nhà thờ đẹp, mặt tiền ở đường Hai Bà Trưng, mặt sau sát trường Đức Minh, qua bức tường là nhà của tôi.

Sau nhà thờ Chánh tòa Đức Bà Saigon (1877), nhà thờ Tân Định (1876) là một trong những nhà thờ nổi tiếng của Saigon. Một Cha sở người Việt đầu tiên của Giáo xứ Tân Định, Cha J.B. NGUYỄN BÁ TÒNG (1926-1933) sau này đã được phong chức giám mục đầu tiên ở Việt Nam và ra làm giám mục Hải Phòng năm 1933.

Một Cha sở Tân Định khác là Linh mục Huỳnh Văn Nghi (1967-74), đã được phong làm Giám mục phụ tá Tổng Giáo phận Saigon rồi Giám mục chánh tòa Giáo phận Phan Thiết.

Trong khuôn viên nhà thờ Tân Định lại có một nhà in của Giáo phận Saigon, được thiết lập từ năm 1883 để in những sách kinh cho đến năm 1976. Lại có một building của Đại Nam Ngân Hàng và có trụ sở của Phong trào Pax Romana. Đó là những công trình của linh mục Huỳnh văn Nghi trước khi Ngài được phong chức giám mục. Cũng có nhiều Cha sở nổi tiếng như Linh mục Nguyễn Văn Vàng (1946-1965), Phan văn Thăm (1974-1997). Một Cha nổi tiếng nữa là Linh mục Trần Văn Thông về sau làm Tuyên úy khám Chí Hòa, người đã chứng kiến những phút sau cùng của cố vấn Ngô Đình Cẩn. Một cha nữa rất tốt là Cha Vincent Trần Minh Khang, sau đó về làm Cha sở ở Bình Long. Cha là thầy dạy giáo lý cho trường Đức Minh và Thiên Phước. Tôi nhớ Cha đã cho tôi mượn một chiếc xe đạp để đi học rồi tôi làm mất chiếc xe đó nhưng Cha vẫn không buồn. Cha còn viết giấy giới thiệu để chị của tôi được đi học miễn phí ở trường Thiên Phước.