Đôi nét về tiến trình hội nhập chánh trị của người gốc Việt tại Australia 

                                                                              Ls Lưu Tường Quang, AO

(Nguồn: Kỷ Yếu Đánh Dấu 50 Năm Người Việt Tỵ Nạn Định Cư Tại Úc – VCA-NSW 2025)

Tại những quốc gia di dân, hội nhập chánh trị thường bắt đầu vào giai đoạn sau cùng của tiến trình định cư mà tác nhân ít khi thuộc về thế hệ thứ nhứt. Ưu tiên của người nhập cư, kể cả người tị nạn Việt Nam, là ổn định đời sống kinh tế và cải thiện tình trạng an sinh xã hội. Cộng đồng người Úcgốc Việt không phải là một ngoại lệ. Do truyền thống hiếu học đã có từ trước khi phải miễn cưỡng rời khỏi quê hương, nhiều gia đình người Úc gốc Việt đặc biệt quan tâm về tương lai thế hệ trẻ trong gia đình mà con đường giáo dục là cơ hội tiến thân.

Do hoàn cảnh chiến tranh và sự thăng trầm của sinh hoạt đảng phái tại Việt Nam, cha mẹ người Việt ít khi khuyến khích con em năng động trong lĩnh vực chánh trị. Có lẽ vì lý do ấy mà hội nhập chánh trị trong cộng đồng người Việt đã không phát triển đúng mức trên căn bản nhân số đông đảo đứng hàng thứ 5 thuộc nhóm sắc tộc thuộc nguồn gốc không nói tiếng Anh tại nước Úc tự do, dân chủ văn hóa đa nguyên.

Trong cộng đồng chính mạch, chính trị gia thường bắt đầu sự nghiệp tại những hội đồng hành chánh địa phương với tư cách là nghị viên. Nước Úc có 3 cấp chánh quyền: đó là hành chánh địa phương, Tiểu bang và Liên bang. Hội đồng hành chánh địa phương là một môi trường huấn luyện thực tế. Trong sinh hoạt đảng phái, nghị viên có thể thuộc Đảng Lao Động là thế lực theo khuynh hướng trung tả, Đảng Tự Do là thế lực theo khuynh hướng trung hữu và Đảng Xanh là thế lực thứ 3 theo khuynh hướng thiên tả cấp tiến, hoặc họ ở thế độc lập.

Khuynh hướng chánh trị của họ có thể đã được thể hiện rất sớm khi họ sinh hoạt trong các tổ chức sinh viên như là Young Labor hay Young Liberal tại các viện đại học Úc. Chính trị gia Đảng Lao Động còn có lợi thế được huấn luyện trong phong trào nghiệp đoàn.

Nhiều chính trị gia tiềm năng còn được tập sự khi họ làm phụ tá cho các dân biểu và nghị sĩ quốc hội tiểu bang và liên bang.

Tại Úc, người đầu tiên đắc cử nghị viên hội đồng thành phố địa phương là Ông Ngô Cảnh Phương hồi tháng 9 năm 1987 Hạt Cabramatta thuộc Fairfield City Council (NSW).  Trong thời gian làm nghị viên cho đến tháng 5 năm 1998, Ông Phương Ngô cũng đã giữ chức phó thị trưởng đầu tiên nhiệm kỳ 1990 – 1991. Fairfield City thuộc vùng Tây Nam thủ phủ Sydney là nơi có rất nhiều cử tri gốc Việt sinh sống.

Ông Ngô Cảnh Phương sinh năm 1958 tại Sài Gòn và đã vượt biên 13 lần sau khi thủ đô Việt Nam Cộng Hòa bị thất thủ vào ngày 30 tháng 4 năm 1975. Mãi đến năm 1981, ông mới đến được Trại Tị Nạn Malaysia và được định cư tại Brisbane, thủ phủ Tiểu bang Queensland vào năm 1982. Ông trở thành một thương gia và có tham vọng bước chân vào chính trường khi di dời về Sydney.

Nghị viên Phương Ngô trở thành đối thủ chánh trị đối với Ông John Newman, MP, một người Úc gốc di dân và đã làm dân biểu đơn vị Cabramatta tại Hạ Viện NSW từ năm 1986. Trong cuộc bầu cử năm 1991, hai người đã là ứng cử viên đối thủ tại đơn vị này, nhưng Ông   Phương Ngô đã thất bại. Sau đó ông gia nhập Đảng Lao Động, tức là cùng đảng với Ông John Newman, nhưng khác phái. Ông John Newman được coi là thuộc cánh tả của đảng, trong khi Ông Phương Ngô được coi là thuộc cánh hữu.

Dân biểu John Newman đã bị bắn chết trong đêm 05.09.1994 mà kẻ sát thủ vẫn chưa được phát hiện cho đến ngày nay (2025). Thoạt tiên, Ông Phương Ngô không bị coi là tình nghi chính. Nhưng ông đã bị bắt vào ngày 13.03.1998. Sau nhiều phiên xét xử và kéo dài 3 năm, ông bị kết án chung thân không ân xá (life without parole) vào ngày 29.06.2001. Vì bản án này bị coi là có vài nghi vấn, nên một cuộc duyệt xét pháp lý vào ngày 06.06.2008 được triệu tập, nhưng kết quả chung cuộc vẫn không thay đổi.

Tại Úc, công dân gốc Việt đầu tiên đắc cử vào một quốc hội tiểu bang là Ông Nguyễn Minh Sang. Trong cuộc bầu cử năm 1996. Ông Sang Nguyễn đắc cử vào Thượng Viện tiểu bang Victoria, đại diện cho khu vực Miền Tây đô thị Melbourne – là nơi có đông đảo cử tri gốc Việt sinh sống. Ông giữ chức vụ này 10 năm cho đến tháng 11 năm 2006 thì bị thay thế bởi một ứng cử viên khác cũng thuộc Đảng Lao Động.

Ông Sang Nguyễn cũng là người gốc Việt đầu tiên đắc cử chức vụ thị trưởng một thành phố địa phương tại Úc. Ông là người thứ nhì đắc cử nghị viên hội đồng thành phố, tại Richmond, Tiểu bang Victoria hồi năm 1988. Từ năm 1991 đến năm 1999. ông làm thị trưởng thành phố này.

Ông Nguyễn Minh Sang sinh năm 1960 tại thành phố Long Xuyên.  thuộc vùng Đồng Bằng Cửu Long. Ông vượt biên tìm tự do hồi năm 1977 và định cư tại Úc từ năm 1978.

Trước khi bước chân vào chính trường, Ông Sang Nguyễn đã sinh hoạt và thành viên của một phong trào nghiệp đoàn gọi là NUW (National Union of Workers). Từ năm1993. ông làm viên chức phục vụ tại văn phòng của Tiến sĩ Gareth Evans, Bộ Trưởng Ngoại Giao trong chính phủ Lao Động liên bang lúc bấy giờ.

Victoria là tiểu bang mà người Úc gốc Việt gặt hái được nhiều thành công trong tiến trình hội nhập chánh trị. Nhân số nghị viên và thị trưởng hội đồng thành phố nhiều hơn tại các nơi khác.

Cụ thể, nghị viên phục vụ lâu năm nhứt có lẽ là Bà Cúc Lâm tại Hội đồng thành phố Maribyrnong. Bà đã từng đắc cử phó Thị Trường và sau 11 năm, Bà đã hai lần giữ trọng trách Thị Trưởng, nhiệm kỳ 2017-2018 và 2023-2024.

Nhưng cao điểm của hội nhập ở cấp hành chánh địa phương là cuộc bầu cử năm 2020 tại Victoria, khi có 3 ứng cử viên trẻ gốc Việt đắc cử và trở thành thị trưởng. Jasmine Nguyễn làm thị trưởng Brimbank City Council lúc 25 tuổi. Anthony Trần đắc cử nghị viên lúc 22 tuổi và làm thị trưởng Maribyrnong City Council. Claudia Nguyễn làm phó thị trưởng năm 2020-2021 và thị trưởng năm 2022-2023 tại Yarra City Council. Trước đó, Daniel Nguyễn cũng đã đắc cử Thị trưởng thành phố này, nhiệm kỳ 2017-2018. Bà Thúy Đặng (còn được gọi là Dáng Thơ) cũng đắc cử nằm 2020 tại Hội Đồng thành phố Brimbank. Đã từng giữ nhiệm vụ Phó Thị Trưởng, Bà Thúy Đặng có vinh dự đắc cử Thị trưởng trong năm mà cộng đồng Người Việt kỷ niệm 50 năm định cư tại Úc Châu (2025).

Họ đã tranh cử với tư cách thành viên Đảng Lao Động hoặc tư cách độc lập, nhưng tất cả đều là người tị nạn hoặc con em trong gia đình tị nạn Việt Nam. Claudia Nguyễn, Jasmin Nguyễn và Anthony Trần còn có một điểm chung khác – là họ đã tham gia khóa huấn luyện lãnh đạo hai nguồn gốc (Dual Identity Leadership Program – DILP). DILP là sáng kiến của Cộng Đồng Người Việt Tự Do (VCA Victoria Chapter) hồi năm 2013 khi Cô Nguyễn Phượng Vỹ (Vivienne Nguyễn) làm chủ tịch Ban Chấp Hành.

Quốc hội tiểu bang Victoria còn có thêm 2 thành viên Thượng Viện nữa. Đó là Tiến sĩ Kiều Tiến Dũng đắc cử thành viên Đảng Lao Động tại Thượng Viện Victoria, đại diện vùng đô thị Đông Nam Melbourne trong nhiệm kỳ 2018 – 2022.

Giáo sư Tiến sĩ Kiều Tiến Dũng sinh tại Sài Gòn năm 1960. Ông vượt biên năm 1979 và tạm cư tại trại tị nạn ở Malaysia trước khi được định cư tại Brisbane vào cuối năm ấy. Sau khi tốt nghiệp cử nhân, ông du học tại Vương Quốc Anh và đạt học vị Tiến sĩ Vật lý tại Viện đại học Edingburg. Ông đã từng làm giáo sư tại Swinbourne University of Technology, Melbourne.

Thành viên đương nhiệm tại Thượng Viện Victoria là Ông Trung Lưu, một chính trị gia gốc Việt đầu tiên thuộc Đảng Tự Do, đắc cử và đại diện vùng đô thị Miền Tây Melbourne (nhiệm kỳ 2022-2026). Đây cũng là lần đầu tiên mà một chính trị gia gốc Việt được cử làm phó bộ trưởng đối lập, phụ trách các vấn đề cảnh sát, cải huấn và ngăn ngừa tội phạm. Ông cũng là phát ngôn viên của Đảng Tự Do về vấn đề văn hóa đa nguyên.

Ông Trung Lưu đã cùng gia đình vượt biên tìm tự do từ Cà Mau khi ông chỉ mới 5 tuổi và định cư tại Úc vào năm 1979.

Trước khi bước chân vào quốc hội, Ông Trung Lưu đã từng đắc cử nghị viên hội đồng thành phố Brimbank, Victoria, hồi năm 2020. Ông đã phục vụ trong ngành cảnh sát 28 năm và là một thành viên của Lục Quân Trừ Bị Úc Châu (Australian Army Reserve) trong 19 năm.

Một khuôn mặt phụ nữ trẻ gốc Việt cũng đã từng phục vụ một thời gian ngắn tại Thượng Viện Victoria. Cô Trương Thị Việt Hương đã được Đảng Xanh chỉ định làm Thành Viên Thượng Viện từ tháng 2 năm 2018 đến tháng 11 cùng năm để thay thế một thành viên mãn nhiệm. Tiếc thay, Cô Hương Trương đã thất bại trong cuộc bầu cử Quốc hội tiểu bang cuối năm 2018. Cô Hương Trương sinh năm 1983 tại Úc mà cha mẹ đều là thuyền nhân tị nạn cộng sản. Ông Trương Văn Lợi làm nghị viên Đảng Lao Động tại Hội Đồng Thành Phố Springvale thuộc vùng phía Đông Melbourne từ năm 2008 cho đến nay (2025).

Tại Adelaide, Tiểu Bang South Australia, một người duy nhất tạo nên lịch sử. Đó là Ông Ngô Thế Tùng. Ông Tùng Ngô đắc cử nghị viên hội đồng thành phố City of Enfield, SA, năm 1995 và giữ được vị thế này cho đến năm 2014, khi ông được Đảng Lao Động bình chọn làm ứng cử viên thượng viện tiểu bang. Ông đắc cử và tái đắc cử nhiều lần và vẫn hãy còn phục vụ trong năm 2025. Ông Tùng Ngô được coi là có liên hệ với nghiệp đoàn FD, tức là nghiệp đoàn Shop, Distributive and Allied Employees. Ông Ngô Thế Tùng đã tạm trú cùng với một người chị tại trại tị nạn Palawan ở Philippines và đến Úc định cư khi được 10 tuổi.

Western Australia cũng có một người gốc Việt phục vụ tại nghị trường nhưng chỉ được 2 năm – là phần còn lại trong nhiệm kỳ Thượng Viện tiểu bang của một chính trị gia tiền nhiệm. Ông là Phạm Vũ Bá Tòng, sinh tại tỉnh Bà Rịa năm 1967. Khác với các chính trị gia gốc Việt, ông đã rời Việt Nam Cộng Hòa rất sớm khi còn là một trẻ thơ và định cư tại Perth, thủ phủ tiểu bang năm 1969. Ông gia nhập Đảng Lao Động năm 1996. Trong thời gian làm thành viên thượng viện từ tháng 11 năm 2007 đến tháng 5 năm 2009, Ông Bá Tòng Phạm đã phải vắng mặt nhiều lần vì lý do sức khỏe. Trong cuộc bầu cử năm 2009, ông đã không được sơ tuyển vì lý do chia rẽ trong nội bộ Đảng Lao Động. Tại Tây Úc, Bà Trương Nguyệt Ánh là người gốc Việt duy nhứt đắc cử nghị viên tại Hội Đồng Thành Phố Vannneroo, khu vực ngoại thành thủ phủ Perth. Nghị viên Ánh Trương đã phục vụ hai nhiệm kỳ từ năm 2007 đến năm 2015.

Sau cùng, New South Wales (NSW) là tiểu bang lớn nhất và có đông người việt định cư nhất, là nơi mà cộng đồng người Úc gốc Việt. đạt 4 mốc điểm lịch sử trong tiến trình hội nhập chánh trị.

Một là lần đầu tiên mà cộng đồng gốc Việt có tiếng nói tại quốc hội liên bang ở thủ đô Canberra từ tháng 5 năm 2022. Hai là người tạo ra lịch sử này là một phụ nữ gốc Việt. Ba là lần đầu tiên mà quốc hội tiểu bang New South Wales có đại diện người gốc Việt kể từ năm 2023. Và Bốn là 2 chính trị gia này – Cô Lê Thị Trang Đài và Ông Võ Trí Dũng đều là dân biểu tại Hạ Viện. Theo thể chế đại nghị tại Vương Quốc Anh, Canada và Australia, Hạ Viện là nơi chính phủ được thành lập và tranh cử vào Hạ Viện thường được coi là khó khăn hơn.

Ở cấp liên bang, Fowler là một đơn vị bầu cử thuộc vùng Tây Nam Sydney, được thành lập năm 1984 và rất an toàn của Đảng Lao Động cho đến cuộc bầu cử năm 2022, khi Cô Lê Thị Trang Đài (còn được gọi là Đài Lê) tranh cử với tư cách ứng viên độc lập. Đối thủ là Bà Kristina Keneally, cựu Thủ hiến NSW và là một nghị sĩ của Đảng Lao Động. Bà Keneally không phải là cư dân địa phương và việc “thả dù” chính trị gia này vào Fowler là một lầm lỗi chính trị, theo nhận xét của Thủ Tướng Anthony Albanese. Kết quả là Cô Đài Lê đã chiến thắng và tạo nên lịch sử. Trong cuộc bầu cử tháng 5 năm 2025, Đảng Lao Động đã sơ tuyển một ứng cử viên gốc Việt, Cô Lê Nguyên Tú (còn gọi là Tú Lê), với hi vọng có thể lấy lại Fowler. Nhưng nỗ lực nầy cũng đã thất bại. Dân biểu Đài Lê, MP, tiếp tục nhiệm kỳ thứ hai (2025-2028) tại Hạ Viện liên bang.

Cô Lê Thị Trang Đài sinh năm 1968 tại Sài Gòn. Ở tuổi vị thành niên, cô đã cùng gia đình đến định cư tại vùng Tây Nam Sydney năm 1979 từ trại tị nạn Hồng Kông. Nghề nghiệp chuyên môn là ký giả của Hệ thống Truyền thông quốc gia ABC Australia. Ngoài trách nhiệm dân biểu liên bang, Cô Đài Lê còn là nghị viên Hội Đồng Thành Phố Fairfield NSW và Phó Thị Trường thành phố này. Cô cũng là một thương gia và đã từng làm ứng viên Đảng Tự Do tranh cử tại đơn vị Tiểu bang Cabramatta (NSW).

Cabramatta đã từng là đơn vị bầu cử tiểu bang rất an toàn tại NSW của Đảng Lao Động với một nhân số đông dân cư gốc Việt. Đơn vị này không còn an toàn nữa, sau khi ứng cử viên Đài Lê đã giảm đa số của Đảng Lao Động trên 20% trong năm 2008 và 2011.

Trong cuộc bầu cử Tiểu bang NSW năm 2023, Luật sư Võ Trí Dũng đã được sơ tuyển làm ứng viên của Đảng Lao Động và ông đã thành công và trở thành dân biểu gốc Việt đầu tiên tại Hạ Viện NSW.

Đến Úc định cư năm 1983 khi 6 tuổi trong một gia đình cựu quân nhân VNCH, Ls Võ Trí Dũng đã sinh hoạt nhiều năm trong cộng đồng với tư cách Chủ tịch Cộng Đồng Người Việt Tự Do tại NSW và liên bang (VCA).

(Nguồn: Biên Bản Quốc Hội Hansard, trang mạng xã hội cá nhân và Wikipedia).